Sốt rét – Wikipedia tiếng Việt

Sốt rét còn gọi là ngã nước là một chứng bệnh gây ra bởi ký sinh trùng tên Plasmodium[2]
, lây truyền từ người này sang người khác khi những người này bị muỗi đốt. Bệnh phổ biến ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới của châu Mỹ, châu Á và châu Phi. Mỗi năm có khoảng 515 triệu người mắc bệnh, từ 1 đến 3 triệu người tử vong – đa số là trẻ em ở khu vực phía nam sa mạc Sahara, châu Phi. 90% số ca tử vong xảy ra tại đây.[5] Sốt rét thường đi kèm với đói nghèo, lạc hậu,[6] và là một cản trở lớn đối với phát triển kinh tế.

Sốt rét là một trong những bệnh truyền nhiễm phổ biến nhất và là vấn đề rất nghiêm trọng đối với sức khoẻ cộng đồng. Bệnh gây ra bởi ký sinh trùng protozoa thuộc chi Plasmodium. Chi này có bốn loài làm con người nhiễm bệnh. Nguy hiểm hơn cả là Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax. Hai loài còn lại (Plasmodium ovale, Plasmodium malariae) cũng gây bệnh nhưng ít tử vong hơn. Nhóm các loài Plasmodium gây bệnh ở người thường được gọi chung là ký sinh trùng sốt rét. Riêng loài P. knowlesi, phổ biến ở Đông Nam Á, gây bệnh sốt rét ở khỉ nhưng cũng có thể gây nhiễm trùng nặng ở người.

Biểu hiện và triệu chứng[sửa|sửa mã nguồn]

[7]

Các triệu chứng chính của sốt rét

Các bộc lộ và triệu chứng của sốt rét đặc biệt quan trọng khởi đầu bộc lộ từ ngày thứ 8 đến 25 sau khi nhiễm ; [ 7 ] tuy nhiên, những triệu chứng hoàn toàn có thể bộc lộ muộn hơn so với những người đã sử dụng thuốc chống sốt rét. [ 8 ] Biểu hiện khởi đầu của bệnh-chung cho tổng thể những loài-là những triệu chứng giống cảm cúm, [ 9 ] và hoàn toàn có thể tương tự như như những trường hợp khác như nhiễm trùng, viêm ruột và bệnh do virus. [ 8 ] Biểu hiện của bệnh hoàn toàn có thể gồm đau đầu, sốt, run, đau khớp, nôn, thiếu máu tán huyết, vàng da, tiểu ra máu, tổn thương võng mạc, và co giật. [ 10 ]

Các triệu chứng điển hình của bệnh sốt rét là kịch phát, đó là sự xuất hiện theo chu kỳ của cơn lạnh đột ngột sau đó run rẩy và sau đó sốt và đổ mồ hôi, xảy ra cứ mỗi hai ngày đối với nhiễm trùng loài P. vivax và P. ovale, và cứ ba ngày đối với nhiễm trùng P. malariae. Nhiễm trùng P. falciparum có thể gây sốt tái phát mỗi 36-48 giờ hoặc sốt ít rõ ràng hơn và gần như liên tục.[11]

Sốt rét nghiêm trọng thường gây ra bởi loài P. falciparum. Các triệu chứng của sốt rét do vi trùng falciparium phát triển 9–30 ngày sau khi nhiễm.[9] Những người bị sốt rét thể não thường thể hiện các triệu chứng thần kinh như hành vi bất thường, run giật nhãn cầu, conjugate gaze palsy, opisthotonus hoặc hôn mê.[9]

Ký sinh trùng sốt rét thuộc chi Plasmodium (ngành Apicomplexa). Ở người, sốt rét gây ra bởi các loài P. falciparum, P. malariae, P. ovale, P. vivax và P. knowlesi.[12][13] Nằm trong số nhiễm các loài trên, loài P. falciparum là loài phổ biến nhất đã được xác định (~75%) theo sau là P. vivax (~20%).[8] Mặc dù P. falciparum thường gây ra số lượng tử vong lớn,[14] những bằng chứng gần đây cho thấy rằng số rét P. vivax có quan hệ với các tình trạng đe dọa tính mạng tiềm năng cũng gần tương tự về mặt chẩn đoán như lây nhiễm P. falciparum.[15] P. vivax tương đối phổ biến hơn ngoài châu Phi.[16] Đã có ghi nhận các trường hợp người bị mắc bệnh bởi các loài trong chi Plasmodium từ khỉ; tuy nhiên, với sự loại trừ loài P. knowlesi—một loài gây bệnh sốt rét ở khỉ[13]—đây chủ yếu là sự hạn chế về chăm sóc sức khỏe cộng đồng.[17]

Vòng đời của ký sinh trùng sốt rét. Muỗi vằn gây nhiễm trùng khi hút máu. Đầu tiên, sporozoites đi vào trong dòng máu, và chuyển dời đến gan. Chúng nhiễm vào những tế bào gan, tại đây chúng phân loại thành merozoites, phá vỡ tế bào gan, và quay trở lại dòng máu. Sau đó, những merozoite lây nhiễm những hồng cầu, tại đây chúng tăng trưởng thành những thể hình tròn, trophozoite và schizont đến lượt chúng tạo ra nhiều merozoite hơn nữa. Giao bào cũng được tạo ra, chúng được muỗi lấy đi, sẽ lây nhiễm ký sinh trùng và liên tục vòng đời .

Trong vòng đời của ký sinh trùng Plasmodium, một con muỗi Anopheles cái (vật chủ trung gian truyền bệnh) truyền một dạng lây nhiễm di động (được gọi là thoi trùng) vào động vật chủ có xương sống như con người (vật chủ thứ 2), hoạt động này có vai trò là một vec-tơ truyền bệnh. Một thoi trùng di chuyển thông qua các mạch máu để vào trong các tế bào gan (hepatocyte), tại đây chúng sinh sản vô tính (mô schizogony), tạo ra hàng ngàn merozoite. Các merozoite này lây nhiễm các hồng cầu mới và bắt đầu một chu trình nhân bản vô tính, chúng tạo ra 8 đến 24 merozoite lây nhiễm mới, lúc này các tế bào vỡ ra và chu kỳ lây nhiễm các tế bào mới bắt đầu.[18]

Phương thức truyền nhiễm bệnh[sửa|sửa mã nguồn]

Một người hoàn toàn có thể nhiễm bệnh sốt rét qua 3 phương pháp sau đây :

• Do muỗi truyền (phổ biến)
• Do truyền máu
• Truyền qua nhau thai

Ngoài ra những người tiêm chích ma túy dùng chung bơm kim tiêm cũng hoàn toàn có thể bị mắc căn bệnh này [ 19 ]

Phân loại bệnh[sửa|sửa mã nguồn]

Theo cơ sở phân loại bệnh sốt rét của Tổ chức Y tế Thế giới, Nước Ta chia sốt rét theo 2 mức độ lâm sàng :

• Sốt rét thông thường/sốt rét chưa có biến chứng
• Sốt rét ác tính/sốt rét có biến chứng

Khi điều trị đúng cách, người bị sốt rét thường có thể được trông đợi là hồi phục hoàn toàn.[20] Tuy nhiên, bệnh sốt rét nặng có thể tiến triển cực kỳ nhanh và gây chết chỉ trong vòng vài giờ hoặc vài ngày.[21] Đối với hầu hết các ca bệnh nặng, tỉ lệ tử vong có thể lên đến 20%, thậm chí phải chăm sóc và điều trị đặc biệt.[8] Thời gian càng lâu, sự suy yếu phát triển đã được ghi nhận ở trẻ em khi phải chịu đựng những cơn sốt rét nặng.[22] Nhiễm trùng mãn tính không nghiêm trọng có thể xuất hiện hội chứng suy giảm miễn dịch đi kèm với phản ứng suy giảm đối với vi khuẩn Salmonella và Epstein–Barr virus.[23]

Ở trẻ nhỏ, bệnh sốt rét gây chứng mất máu trong thời kỳ tăng trưởng não nhanh gọn, và cũng gây tổn thương não trực tiếp từ sốt rét thể não. [ 22 ] Những người sống sót do sốt rét não có rủi ro tiềm ẩn ngày càng tăng suy giãm thần kinh và nhận thức, rối loạn hành vi, và động kinh. [ 24 ] Sốt rét dự trữ đã bộc lộ sự cải tổ công dụng nhận thức và hiệu quả học tập trong những thử nghiệm lâm sàng khi so sánh với những nhóm placebo. [ 22 ]

Dịch tễ học[sửa|sửa mã nguồn]

[25] ♦ Xảy ra cao của
♦ Xảy ra chloroquine-kháng sốt rét
♦ Không có Plasmodium falciparum hoặc kháng chloroquine
♦ Không có sốt rétPhân bố của bệnh sốt rét trên quốc tế : Xảy ra cao của chloroquine – hoặc đa kháng sốt rétXảy ra chloroquine-kháng sốt rétKhông cóhoặc kháng chloroquineKhông có sốt rét

WHO ước tính rằng trong năm 2010 đã có 219 triệu ca sốt rét làm 660.000 ca tử vong.[8][26] Các ước tính khác đưa ra con số từ 350 đến 550 triệu nhiễm falciparum[27] và gây tử vong năm 2010 vào khoảng 1,24 triệu người[28] đến 1,0 triệu người trong năm 1990.[29] Phần lớn các ca (65%) gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi.[28] Khoảng 125 triệu phụ nữ mang thai có nguy cơ nhiễm trùng mỗi năm; ở vùng hạ Saharan châu Phi, sốt rét ở mẹ liên quan đến 200.000 trường hợp trẻ sơ sinh chết mỗi năm.[30] Có khoảng 10.000 ca sốt rét mỗi năm ở Tây Âu, và 1300–1500 ở Hoa Kỳ.[31] Khoảng 900 người chết do bệnh sốt rét ở châu Âu trong những năm 1993 và 2003.[32] Cả tỉ lệ mắc bệnh toàn cầu và tỉ lệ tử vong đã giảm trong những năm gần đây. Theo WHO, các ca tử vong vì sốt rét trong năm 2010 đã giảm hơn 3 lần từ năm 2000 với ước tính là 985.000, chủ yếu là do việc sử dụng mùng chống muỗi và các liệu pháp điều trị kết hợp với artemisinin.[33]

Sốt rét hiện có phân bố trên một dải rộng quanh xích đạo, các vùng của châu Mỹ, nhiều nơi ở châu Á, và hầu hết ở châu Phi; ở vùng cận Saharan châu Phi, 85–90% tử vong do sốt rét.[34] Một ước tính năm 2009 cho thấy rằng các quốc gia có tỉ lệ tử cao nhất trên 100.000 dân là Bờ Biển Ngà (86,15), Angola (56,93) và Burkina Faso (50,66).[35] Ước tính năm 2010 chỉ ra rằng các quốc gia nguy hiểm nhất đối với sốt rét trên số dân là Burkina Faso, Mozambique và Mali.[28] Dự án Át-lát sốt rét nhằm mục đích lập bản đồ phân cấp vùng có bệnh sốt rét trên toàn cầu nhằm cung cấp công cụ để xác định giới hạn không gian toàn cầu về căn bệnh và để đánh giá gánh nặng của căn bệnh.[36][37] Nỗ lực này đã xuất bản được bản đồ phân bố đối với loài P. falciparum năm 2010.[38] Đến năm 2010, có khoảng 100 quốc gia có bệnh sốt rét.[26][39] Mỗi năm có 125 triệu du khách quốc tế viếng thăm những quốc gia đó, và hơn 30.000 người bị lây nhiễm.[32]

Phân bố địa lý của bệnh sốt rét trên một vùng to lớn rất phức tạp, và những khu vực không có sốt rét và bị ảnh hưởng tác động của sốt rét thường được tìm thấy gần nhau. [ 40 ] Sốt rét thông dụng ở những vùng nhiệt đới gió mùa và cận nhiệt đới do chính sách mưa, nhiệt độ cao và nhiệt độ cao, cùng với những vùng nước tù đọng là nơi ấu trùng muỗi tăng trưởng thuận tiện, cũng như phân phối thiên nhiên và môi trường tốt cho chúng sinh sôi nảy nở. [ 41 ] Ở những vùng khô hơn, sự bùng nổ bệnh sốt rét đã được Dự kiến với độ đúng chuẩn hài hòa và hợp lý dựa trên map phân bổ lượng mưa. [ 42 ] Sốt rét thông dụng ở vùng nông thôn hơn so với thành thị. Ví dụ, nhiều thành phố của tiểu vùng Mekong ở Khu vực Đông Nam Á hầu hết là không có sốt rét, nhưng bệnh lại phổ cập ở những vùng nông thôn, dọc theo biên giới quốc tế và ven rừng. [ 43 ] trái lại, sốt rét ở châu Phi xuất hiện ở cả thành thị và nông thôn, mặc dầu rủi ro tiềm ẩn thấp hơn ở những thành phố lớn hơn. [ 44 ]

Sự miễn dịch (hay chính xác hơn là chịu miễn dịch) đối với loài P. falciparum diễn ra một cách tự nhiên, nhưng chỉ xảy ra trong những năm bị nhiễm lặp đi lặp lại.[45] Một cá thể có thể được bảo vệt khỏi sự nhiễm trùng P. falciparum nếu họ tiếp nhận khoảng một ngàn lần chích của muỗi mang ký sinh trùng được cấy lại không gây lây nhiễm sau khi đã chiếu một liều tia X.[46] Một loại vắc-xin hiệu quả đối với bệnh sốt rét là chưa có, nhưng có nhiều loại đang được nghiên cứu.[47] Các đa hình cấp cao của nhiều protein của P. falciparum đã tạo ra những thách thức quan trọng trong việc tạo ra vắc-xin. Một ứng viên vắc-xin nhắm vào mục tiêu kháng nguyên trên hợp tử, giao tử, hoặc ookinetes trong ruột muỗi nhằm khống chế sự lây nhiêm sốt rét. Các vắc-xin khống chế lây truyền bao gồm các kháng thể trong máu người; khi muỗi hút máu từ một người đã được bảo vệ, các kháng thể này chống lại ký sinh trùng phát triển hoàn chỉnh trong cơ thể muỗi.[48] Các ứng viên vắc-xin khác nhắm vào giai đoạn sống trong máu của vòng đời ký sinh trùng, chưa phát triển đầy đủ.[49] Ví dụ, SPf66 đã được thử nghiệm rộng rãi trong các khu vực có bệnh đặc hữu thập niên 1990, nhưng các thử nghiệm lâm sàng cho thấy rằng nó có hiệu quả chưa đủ.[50] Nhiều vắc-xin có tiềm năng khác nhắm vào giai đoạn tiền hồng cầu của vòng đời ký sinh trùng đang được phát triển, trong đó RTS,S là một ứng viên sáng giá;[46] nó được trông đợi cấp phép sử dụng năm 2015.[23] Công ty kỹ thuật sinh học của Hoa Kỳ, Sanaria, đang phát triển vắc-xin nhược độc tiền hồng cầu có tên gọi là PfSPZ sử dụng toàn bột thoi trùng để tạo ra phản ứng miễn dịch.[51] Năm 2006, Hội đồng tư vấn vắc-xin sốt rét đã gởi đến WHO bản thảo về “Lộ trình Công nghệ vắc-xin sốt rét” (Malaria Vaccine Technology Roadmap) trong đó nêu ra một trong những mục tiêu quan trọng nhắm vào “phát triển và cấp phép vắc-xin sốt rét thế hệ thứ nhất có thể bảo vệ hiệu quả hơn 50% so với các bệnh nặng và tử vong và các bệnh kéo dài hơn một năm” vào năm 2015.[52]

Ký sinh trùng sốt rét chứa những apicoplast, cơ quan này thường gặp ở thực vật, để triển khai xong bộ gen của chúng. Các apicoplast được cho là có nguồn gốc từ nột cộng sinh của tảo và đóng vai trò quan trọng ở những góc nhìn khác nhau trong quy trình trao đổi chất của ký sinh trùng, như tổng hợp axít béo. Có hơn 400 protein đã được tìm thấy là được tạo ra bởi những apicoplast và chúng hiện đang được góp vốn đầu tư điều tra và nghiên cứu hoàn toàn có thể là những tiềm năng để ý tưởng ra những loại thuốc chống sốt rét. [ 53 ]

Với sự khởi đầu của thuốc kháng sinh Plasmodium, các chiến lượng mới đang được phát triển để chống lại căn bệnh phổ biến. Một trong những cách tiếp cận là dựa vào sự phát triển các sản phẩm cộng tổng hợp từ aminoaxit pyridoxal, được chọn từ các ký sinh trùng và cuối cùng gây cản trở với khả năng của nó tạo ra nhiều vitamin B thiết yếu.[54][55] Thuốc chống sốt rét sử dụng các phức dựa trên kim loại tổng hợp đang là đề tài được quan tâm nghiên cứu.[56][57]

Một kế hoạch không chế véc-tơ truyền bệnh phi hóa học tương quan đến biến đổi gen của muỗi truyền bệnh sốt rét. Những tân tiến trong công nghệ tiên tiến kỹ thuậ gen hoàn toàn có thể đưa một DNA bên ngoài vào bộ gen của muỗi và hoặc làm giảm thời hạn sống của muỗi, hoặc làm nó kháng lại với ký sinh trùng sốt rét. Kỹ thuật côn trùng nhỏ vô trùng là một giải pháp trấn áp gen mà trong đó một lượng lớn muỗi đực vô trùng được nuôi và thả ra ngoài. Chúng giao phối với những con cháu sinh ra những lứa mới làm giảm số thành viên tự nhiên của thế hệ mới ; quy trình lập đi lập lại ở đầu cuối vô hiệu nhóm tiềm năng. [ 58 ]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://trangdahieuqua.com
Category: Làm trắng da