Tây Ban Nha – Wikipedia tiếng Việt

Tây Ban Nha (tiếng Tây Ban Nha: España [esˈpaɲa]  ( nghe)), tên gọi chính thức là Vương quốc Tây Ban Nha (tiếng Tây Ban Nha: Reino de España), là một quốc gia có chủ quyền với lãnh thổ chủ yếu nằm trên bán đảo Iberia tại phía Tây Nam châu Âu. Phần đại lục của Tây Ban Nha giáp với Địa Trung Hải về phía Đông và phía Nam, giáp với vịnh Biscay cùng Pháp và Andorra về phía Bắc và Đông Bắc; còn phía Tây và Tây Bắc giáp với Bồ Đào Nha và Đại Tây Dương. Tây Ban Nha có biên giới với Maroc thông qua các lãnh thổ nhỏ của nước này trên lục địa châu Phi, khoảng 5% dân số Tây Ban Nha sống tại các lãnh thổ thuộc châu Phi của nước này, hầu hết tập trung tại quần đảo Canaria. Với khoảng Tây Ban Nha có diện tích 505.990 km², là quốc gia rộng lớn nhất vùng Nam Âu, đứng thứ nhì tại Tây Âu và Liên minh châu Âu (EU). Với dân số vào khoảng hơn 47 triệu người (ước tính trong năm 2020), Tây Ban Nha là quốc gia đông dân thứ 6 tại châu Âu, và đứng thứ 3 trong Liên minh châu Âu. Thủ đô và thành phố lớn nhất của Tây Ban Nha là Madrid; các khu vực đô thị lớn khác gồm: Barcelona, Valencia, Sevilla, Bilbao và Málaga.

Những cư dân Tây Ban Nha bắt đầu di cư đến bán đảo Iberia vào khoảng 35.000 năm trước. Nền văn hoá Iberia cùng các khu định cư cổ đại của người Phoenicia, Hy Lạp và Carthage phát triển thịnh vượng trên bán đảo cho đến khi khu vực nằm dưới quyền cai trị của Đế quốc La Mã (Roma) vào khoảng năm 200 TCN, khu vực sau đó được đặt tên là Hispania.[14] Trong thời trung cổ, Hispania bị các bộ lạc người German chinh phục, kế tiếp là người Moor. Tây Ban Nha trở thành một quốc gia thống nhất vào thế kỷ XV, sau khi liên minh giữa các chế độ quân chủ Công giáo hoàn thành công cuộc tái chinh phục lãnh thổ từ người Moor vào năm 1492. Trong giai đoạn cận đại, Tây Ban Nha trở thành một trong những đế quốc thực dân, cường quốc hàng hải cũng như cường quốc quân sự quy mô toàn cầu đầu tiên trên thế giới. Đế quốc Tây Ban Nha đã để lại tầm ảnh hưởng cũng như di sản khổng lồ cho nhiều quốc gia hiện đại ngày nay trong nhiều lĩnh vực, tiêu biểu như: văn hoá, ngôn ngữ, hàng hải,… đặc biệt là về chủng tộc – với trên 500 triệu người có nguồn gốc cũng như nói tiếng Tây Ban Nha trên toàn thế giới – trải dài từ châu Mỹ sang châu Á.

Tây Ban Nha hiện nay là một quốc gia Quân chủ lập hiến và Dân chủ nghị viện. Quốc vương là Felipe VI, ông đăng quang vào năm 2013. Tây Ban Nha là một cường quốc và một quốc gia công nghiệp phát triển[15], có nền kinh tế lớn thứ 14 trên thế giới theo GDP danh nghĩa hoặc lớn thứ 16 tính theo sức mua tương đương, chỉ số phát triển con người (HDI) đạt mức rất cao, tổng giá trị thương hiệu quốc gia đứng thứ 11 toàn cầu trong năm 2020[16]. Tây Ban Nha là một thành viên của Liên Hợp Quốc, Liên minh châu Âu, Khu vực đồng Euro, Câu lạc bộ Paris, Tổ chức các quốc gia Iberia-châu Mỹ, NATO, OECD, WTO cùng nhiều tổ chức quốc tế lớn khác. Tây Ban Nha cũng là khách mời thường trực của hội nghị thượng đỉnh G-20.

Không rõ về nguồn gốc của tên gọi La Mã Hispania do thiếu bằng chứng, tên gọi này được chuyển hoá thành España hiện nay. Tuy nhiên, có ghi chép rằng người Phoenicia và Carthago dùng Spania để chỉ khu vực, do vậy nguồn gốc được chấp thuận phổ biến nhất là từ tiếng Semit-Phoenicia.[14][17]

Tên gọi trong tiếng Việt của Tây Ban Nha bắt nguồn từ tiếng Trung Quốc. Từ quốc hiệu “España”, người Trung Quốc bỏ chữ E đi, còn lại “spaña” được phiên âm bằng tiếng Trung là “Xī bān yá” và viết bằng chữ Hán là “西班牙” (Tây Ban Nha).[18][19] Tại Việt Nam thời nhà Nguyễn, Tây Ban Nha còn được gọi là Y Pha Nho (chữ Hán: 衣坡儒).[20]

Tiền La Mã[sửa|sửa mã nguồn]

Tượng bán thân ” Quý bà Elche “, khai thác tại Cộng đồng Valencia, có niên đại từ thế kỷ IV TCN, chịu tác động ảnh hưởng mạnh từ Hy Lạp .Nghiên cứu khảo cổ học tại Atapuerca cho thấy bán đảo Iberia có Họ Người cư trú từ 1,2 triệu năm trước. [ 21 ] Trong những hoá thạch Atapuerca, phát hiện được Tông Người sớm nhất được biết đến tại châu Âu, đó là Homo antecessor. Người khôn khéo lần đầu đến Iberia từ phía Bắc bằng đường đi bộ, vào khoảng chừng 35.000 năm trước. Các đồ tạo tác được biết đến nhiều nhất trong những khu định cư của người tiền sử là những bức hoạ nổi tiếng trong hang Altamira tại Cantabria thuộc miền bắc Iberia, chúng được người Cro-Magnon tạo ra từ 35.600 đến 13.500 TCN. [ 22 ] [ 23 ] Bằng chứng khảo cổ và di truyền cho thấy rằng bán đảo Iberia giữ vai trò là một trong vài xứ lánh nạn chính, từ đây con người Phục hồi cư trú tại miền bắc châu Âu sau khi kết thúc kỷ băng hà cuối .Các nhóm dân cư lớn nhất cư trú tại bán đảo Iberia trước khi người La Mã đến chinh phục là người Iberia và người Celt. Người Iberia sinh sống ở khu vực ven Địa Trung Hải của bán đảo, từ hướng đông bắc đến đông nam. Người Celt cư trú trên hầu hết khu vực trong nước và ven Đại Tây Dương của bán đảo, từ Tây Bắc đến Tây Nam. Người Basque chiếm giữ phần phía Tây của dãy núi Pyrénées / Pirineos và những vùng lân cận, văn hoá Tartessos chịu ảnh hưởng tác động của Phoenicia hưng thịnh tại phía Tây Nam, còn người Lusitania và người Vettones chiếm giữ những khu vực tại trung Tây. Một số thành phố được người Phoenicia xây dựng dọc bờ biển, và người Hy Lạp lập ra những những tiền đồn mậu dịch cùng thuộc địa của họ tại phía Đông Bắc. Cuối cùng, người Carthago gốc Phoenicia bành trướng đến nội lục, chinh phục khoảng chừng hơn 50% Tây Ban Nha lúc bấy giờ .

Đế quốc La Mã và Vương quốc Goth[sửa|sửa mã nguồn]

Nhà hát La Mã tại MéridaTrong Chiến tranh Punic lần thứ hai, vào quy trình tiến độ khoảng chừng từ giữa năm 210 đến năm 205 TCN, Cộng hòa La Mã ( Roma ) trong quy trình bành trướng đã chiếm được những thuộc địa mậu dịch của người Carthago dọc bờ biển Địa Trung Hải. Mặc dù người La Mã mất gần hai thế kỷ để chinh phục trọn vẹn bán đảo Iberia, tuy nhiên họ duy trì quyền trấn áp nơi đây trong sáu thế kỷ. Sự quản lý của người La Mã còn đi kèm với pháp lý, ngôn từ và đường La Mã. [ 24 ]Các nền văn hoá của người Celt và người Iberia dần bị La Mã hoá ( Latinh hoá ) ở những mức độ khác nhau tuỳ theo từng vùng của Hispania, còn những thủ lĩnh địa phương được đảm nhiệm vào những tầng lớp quý tộc La Mã. [ 25 ] Hispania giữ vai trò là vựa lúa cho thị trường La Mã, và những cảng tại đây xuất khẩu vàng, len, dầu ô liu và rượu vang. Sản phẩm nông nghiệp ngày càng tăng khi triển khai những kế hoạch tưới tiêu, một vài trong số đó vẫn còn lại đến thời nay. Các nhà vua Hadrianus, Traianus, Theodosius I, và triết gia Seneca sinh ra tại Hispania. Cơ Đốc giáo được truyền bá tới Hispania vào thế kỷ I và trở nên thông dụng tại những thành phố trong thế kỷ II. [ 25 ] Hầu hết ngôn từ và tôn giáo hiện tại của Tây Ban Nha, và cơ sở pháp luật, chính là bắt nguồn từ quy trình tiến độ này. [ 24 ]Quyền lực của Đế quốc Tây La Mã suy yếu tại Hispania từ năm 409, khi những bộ lạc German là Suebi và Vandal, cùng với người Alan thuộc nhóm Sarmatia tiến vào bán đảo theo lời mời từ một vị vua tiếm vị của La Mã. Các bộ lạc này vượt sông Rhine vào đầu năm 407 và cướp phá Gallia ( Pháp ). Người Suebi lập ra một vương quốc tại Galicia và miền bắc Bồ Đào Nha lúc bấy giờ, còn người Vandal thiết lập chỗ đứng tại miền nam Tây Ban Nha đến năm 420 trước khi vượt sang Bắc Phi vào năm 429 và chiếm Carthago vào năm 439. Do sự tan rã của đế quốc Tây La Mã, cơ sở xã hội và kinh tế tài chính trở nên giản đơn hoá, tuy nhiên ngay cả khi đổi khác hình thức thì những chính sách kế tục vẫn duy trì nhiều thể chế và pháp lý của La Mã, như Cơ Đốc giáo và đồng hoá vào văn hoá La Mã đang tiến hoá .Người Đông La Mã ( Byzantine ) thiết lập một tỉnh phía tây gọi là Spania nằm ở phía nam bán đảo với dự tính Phục hồi lại quyền thống trị La Mã trên khắp Iberia. Tuy nhiên, ở đầu cuối Hispania lại được thống nhất dưới quyền quản lý của người Visigoth .Tổng giám mục Sevilla là Isidoro sinh tại Murcia, ông là một giáo sĩ và triết gia có tác động ảnh hưởng và có nhiều điều tra và nghiên cứu vào thời Trung cổ tại châu Âu. Các học thuyết của ông cũng có vai trò quan trọng trong việc cải đạo Vương quốc Visigoth từ một lãnh địa của giáo phái Aria sang một lãnh địa Công giáo tại Công đồng Toledo. Vương quốc của người Goth ( thuộc nhóm German ) này là vương quốc Cơ Đốc giáo độc lập tiên phong quản lý trên bán đảo Iberia, và trong Reconquista thế kỷ XV, tên gọi này được dùng để nói về những vương quốc khác nhau chiến đấu chống lại quyền quản lý của người Hồi giáo .

Thời kỳ Hồi giáo[sửa|sửa mã nguồn]

Cung điện Alhambra tại Granada được kiến thiết xây dựng vào Thời kỳ Hồi giáo tại Tây Ban Nha

Trong thế kỷ VIII, gần như toàn bộ bán đảo Iberia bị chinh phục (711–718) bởi một đội quân gồm phần lớn là người Hồi giáo Moor từ Bắc Phi. Cuộc chinh phục nằm trong tiến trình bành trướng của Đế quốc Umayyad. Chỉ còn một khu vực nhỏ tại phần tây bắc nhiều núi của bán đảo tìm được cách kháng cự cuộc xâm lăng ban đầu này. Theo luật Hồi giáo, các tín đồ Cơ Đốc giáo và Do Thái giáo được cấp vị thế lệ thuộc dhimmi. Vị thế này cho phép họ hành lễ tôn giáo của mình với tư cách Dân tộc của Sách song bị yêu cầu trả một khoản thuế đặc biệt, và có các quyền lợi pháp lý và xã hội thấp hơn người Hồi giáo.[26][27] Việc cải đạo sang Hồi giáo diễn ra với tốc độ ngày càng nhanh, muladíes (người Hồi giáo gốc Iberia) được cho là chiếm đa số dân số Al-Andalus vào cuối thế kỷ X.[28][29]

Cộng đồng Hồi giáo trên bán đảo Iberia cũng phong phú và có xung đột xã hội trong nội bộ. Người Berber đến từ Bắc Phi đóng góp phần lớn cho đội quân xâm lăng, họ xung đột với những tầng lớp thủ lĩnh người Ả Rập đến từ Trung Đông. Thời gian trôi qua, những hội đồng Moor quy mô lớn được xây dựng, đặc biệt quan trọng là tại thung lũng sông Guadalquivir, đồng bằng ven biển Valencia, thung lũng sông Ebro và ( về phía cuối tiến trình ) vùng núi của Granada. [ 29 ]Córdoba là thủ đô hà nội của vương quốc Hồi giáo Al-Andalus từ thời Abd-ar-Rahman III, đây là thành phố lớn nhất, giàu sang nhất và tinh xảo nhất Tây Âu đương thời. Trao đổi mậu dịch và văn hoá Địa Trung Hải tăng trưởng mạnh. Người Hồi giáo đưa đến truyền thống lịch sử tri thức nhiều mẫu mã từ Trung Đông và Bắc Phi. Các học giả Hồi giáo và Do Thái giáo giữ một vai trò quan trọng trong phục sinh và truyền bá Hy Lạp học tại Tây Âu. Một số triết gia quan trọng trong thời kỳ này là Averroes, Ibn Arabi và Maimonides. Văn hoá La Mã hoá của bán đảo Iberia tương tác với văn hoá Hồi giáo và Do Thái giáo theo những phương pháp phức tạp, tạo cho khu vực một nền văn hoá đặc trưng. [ 29 ] Đại đa số dân cư sống bên ngoài những thành phố, tại đây mạng lưới hệ thống chiếm hữu đất đai từ thời La Mã phần nhiều vẫn được duy trì vì những thủ lĩnh Hồi giáo hiếm khi tước quyền sở hữu của địa chủ, và họ đưa đến những cây xanh và kỹ thuật mới khiến nông nghiệp được tăng trưởng .Trong thế kỷ XI, vùng đất của người Hồi giáo bị tan vỡ thành những vương quốc Taifa kình địch, tạo điều kiện kèm theo cho những nhà nước Cơ Đốc giáo nhỏ có thời cơ lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ thêm rất nhiều. [ 29 ] Các phái quản lý Hồi giáo từ Bắc Phi là Al-Murabitun và Al-Muwaḥḥidun ( TT tại Maroc ) sau đó đã phục sinh thống nhất trong những vùng đất của người Hồi giáo. Hồi giáo được vận dụng khắt khe và ít khoan dung hơn, người Hồi giáo có một tiến trình hồi sinh thịnh vượng. Nhà nước Hồi giáo tái thống nhất này trải qua hơn một thế kỷ thành công xuất sắc, phần nào làm đảo ngược bước tiến của Cơ Đốc giáo .

Đế chế Hồi giáo sụp đổ, Tây Ban Nha thống nhất[sửa|sửa mã nguồn]

Nhà Al-Muwaḥḥidun chuyển TP. hà Nội của Al-Andalus đến Sevilla

Reconquista (tái chinh phục) là giai đoạn kéo dài nhiều thế kỷ khi quyền cai trị của người Cơ Đốc giáo được tái lập trên bán đảo Iberia. Reconquista được nhìn nhận là bắt đầu từ trận Covadonga với phần thắng của Don Pelayo vào năm 722, và diễn ra đồng thời với giai đoạn người Hồi giáo cai trị bán đảo. Thắng lợi của đội quân Cơ Đốc giáo trước lực lượng Hồi giáo dẫn đến thành lập Vương quốc Asturias theo Cơ Đốc giáo dọc theo dãy núi duyên hải tây bắc. Đến năm 739, quân Hồi giáo bị đẩy khỏi Galicia, khu vực này cuối cùng sở hữu một trong các địa điểm linh thiêng nhất châu Âu thời Trung cổ là Santiago de Compostela, và được hợp nhất vào vương quốc Cơ Đốc giáo mới. Vương quốc León (hậu thân của Asturias) là vương quốc Cơ Đốc giáo mạnh nhất trong nhiều thế kỷ. Đến năm 1188, phiên họp nghị viện hiện đại đầu tiên tại châu Âu diễn ra tại León (Cortes de León). Vương quốc Castilla được thành lập từ lãnh thổ Léon, tiếp tục là vương quốc mạnh nhất. Các quốc vương và giới quý tộc đấu tranh vì quyền lực và ảnh hưởng trong giai đoạn này. Quân chủ muốn có ảnh hưởng chính trị như các hoàng đế La Mã xưa kia, còn giới quý tộc muốn hưởng lợi từ chế độ phong kiến phân quyền.

Các đội quân Hồi giáo cũng vận động và di chuyển về phía bắc Pyrénées tuy nhiên họ thất bại trước quân Frank trong trận Poitiers, Frankia và bị đẩy khỏi vùng cực nam của Pháp vào thập niên 760. Sau đó, quân Frank thiết lập những vương quốc Cơ Đốc giáo trên sườn nam của dãy Pyrénées. Các khu vực này tăng trưởng thành những vương quốc Navarra và Aragón. [ 30 ] Trong vài thế kỷ, biên giới biến hóa thất thường giữa những khu vực trấn áp của người Hồi giáo và Cơ Đốc giáo tại Iberia, dọc những thung lung lũng sông Ebro và Douro. Bá quốc Barcelona và Vương quốc Aragón tham gia một liên minh triều đại, giành được chủ quyền lãnh thổ và quyền lực tối cao tại Địa Trung Hải. Năm 1229, hòn đảo Majorca bị chinh phục, tiếp đến là Valencia vào năm 1238 .Sự kiện Al-Andalus tan rã thành những vương quốc taifa ganh đua nhau giúp cho những vương quốc Cơ Đốc giáo tại Iberia giành thế dữ thế chủ động. Thành phố TT kế hoạch Toledo bị chiếm vào năm 1085, ghi lại một chuyển biến quan trọng về cân đối quyền lực tối cao sang hướng có lợi cho những vương quốc Cơ Đốc giáo. Sau một quy trình tiến độ người Hồi giáo Phục hồi can đảm và mạnh mẽ trong thế kỷ XII, thì sang thế kỷ XIII những thành trì lớn của người Moor tại phía nam thất thủ trước quân Cơ Đốc giáo, Córdoba vào năm 1236 và Sevilla vào năm 1248. Trong những thế kỷ XIII và XIV, triều đại Al Mariniyun của Maroc xâm lăng và xây dựng một số ít chủ quyền lãnh thổ khác biệt trên bờ biển miền nam, tuy nhiên thất bại trong nỗ lực tái lập quyền quản lý của Bắc Phi tại Iberia và nhanh gọn bị đẩy lui. Sau 800 năm người Hồi giáo hiện hữu tại Tây Ban Nha, nó kết thúc cùng sultan nhà Nasr ở đầu cuối của Granada, vương quốc triều cống này ở đầu cuối đầu hàng vào năm 1492 trước những quân chủ Cơ Đốc giáo là Nữ vương Isabella I của Castilla [ 31 ] và Quốc vương Fernando II của Aragón. [ 32 ] [ 33 ] [ 34 ]Từ giữa thế kỷ XIII, văn học và triết học khởi đầu tăng trưởng mạnh trở lại tại những vương quốc Cơ Đốc giáo trên bán đảo, dựa theo những truyền thống lịch sử La Mã và Goth. Một triết gia quan trọng từ thời kỳ này là Ramon Llull. Quốc vương Alfonso X của Castilla tập trung chuyên sâu vào củng cố quá khứ La Mã và Goth này, và đồng thời link những vương quốc Cơ Đốc giáo Iberia với phần còn lại của quốc tế Cơ Đốc giáo châu Âu thời Trung cổ. Trường phái dịch giả Toledo gồm nhóm học giả thao tác cùng nhau tại thành phố Toledo trong những thế kỷ XII và XIII, họ dịch nhiều tác phẩm triết học và khoa học từ tiếng Ả Rập cổ xưa, tiếng Hy Lạp cổ đại và tiếng Hebrew cổ đại. Việc truyền lại những tác phẩm tầm cỡ là góp phần chính của người Hồi giáo cho châu Âu thời Trung cổ. Tiếng Castilla tiến hoá từ tiếng Latinh tầm trung giống như những ngôn từ Roman khác tại Tây Ban Nha, nó trở thành ngôn từ vương quốc và ngôn từ chung của Tây Ban Nha .Trong thế kỷ XIII, Vương quốc Liên hiệp Aragón có TT tại hướng đông bắc Tây Ban Nha đã bành trướng đến những hòn đảo tại Địa Trung Hải, như Sicilia và thậm chí còn là đến Athens. [ 35 ] Trong khoảng chừng thời hạn này, những trường ĐH Palencia ( 1212 / 1263 ) và Salamanca ( 1218 / 1254 ) được xây dựng. Đại dịch Cái chết đen 1348 – 1349 tàn phá Tây Ban Nha. [ 36 ]

Thời kỳ đế quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1469, những vương quốc liên hiệp Cơ Đốc giáo là Castilla và Aragón được thống nhất nhờ cuộc hôn nhân gia đình giữa Isabella I của Castilla và Fernando II của Aragon. Năm 1478, Tây Ban Nha hoàn thành xong chinh phục quần đảo Canaria và đến năm 1492, liên quân Castilla và Aragón chiếm được Tiểu vương quốc Granada từ Muhammad XII, kết thúc tàn dư ở đầu cuối của thời kỳ 781 năm người Hồi giáo quản lý Iberia. Trong cùng năm, người Do Thái Tây Ban Nha nhận lệnh cải đạo sang Công giáo La Mã hoặc phải đối lập với trục xuất, đó là thời kỳ Toà án dị giáo Tây Ban Nha. [ 37 ] Hiệp định Granada bảo vệ khoan dung tôn giáo so với người Hồi giáo, [ 38 ] trong vài năm trước khi Hồi giáo bị đặt ra ngoài vòng pháp lý vào năm 1502 tại Castilla vào năm 1527 tại Aragón, khiến những Fan Hâm mộ Hồi giáo tại Tây Ban Nha trở thành người Morisco theo Cơ Đốc giáo trên danh nghĩa. Một vài thập niên sau cuộc nổi dậy của người Morisco tại Granada vào năm 1568 – 1571, một phần đáng kể những cựu Fan Hâm mộ Hồi giáo tại Tây Ban Nha bị trục xuất, họ đa phần định cư tại Bắc Phi [ 39 ]

Cũng trong năm 1492, Cristoforo Colombo đến được Tân Thế giới trong một hành trình do Isabella tài trợ. Hành trình đầu tiên của Colombo vượt Đại Tây Dương và đến được quần đảo Caribe, bắt đầu thời kỳ người châu Âu khám phá và chinh phục châu Mỹ. Quá trình thuộc địa hoá châu Mỹ bắt đầu, với các conquistador (nhà chinh phục) như Hernán Cortés và Francisco Pizarro. Hôn nhân dị chủng diễn ra giữa người bản địa và Tây Ban Nha, điều tương tự diễn ra trong văn hoá.

Là các quân chủ mới của thời Phục hưng, Isabella và Fernando tập trung quyền lực hoàng gia, khiến giới quý tộc địa phương bị tổn hại. Từ España có gốc từ tên gọi cổ Hispania bắt đầu được sử dụng phổ biến để chỉ tên toàn bộ hai vương quốc.[39] Với các cải cách chính trị, tư pháp, tôn giáo và quân sự trên phạm vi rộng, Tây Ban Nha nổi lên thành cường quốc quy mô thế giới đầu tiên. Việc thống nhất hai vương quốc liên hiệp Aragón và Castilla đặt nền tảng cho Tây Ban Nha và Đế quốc Tây Ban Nha, song mỗi vương quốc duy trì là một quốc gia riêng biệt về xã hội, chính trị, pháp luật, tiền tệ và ngôn ngữ.[40][41]

Bản đồ những chủ quyền lãnh thổ từng thuộc về Đế quốc Tây Ban Nha, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha nằm trong một liên minh cá thể từ 1580 đến năm 1640 .Tây Ban Nha là cường quốc đứng vị trí số 1 châu Âu trong suốt thế kỷ XVI và hầu hết thế kỷ XVII, vị thế này được củng cố bằng mậu dịch và của cải đến từ những thuộc địa thực dân, và Tây Ban Nha trở thành cường quốc hàng hải đứng vị trí số 1 quốc tế. Đế quốc đạt cực thịnh trong thời hạn quản lý của hai vị quân chủ tiên phong của Nhà Habsburg Tây Ban Nha — Carlos I ( 1516 – 1556 ) và Felipe II ( 1556 – 1598 ). Trong quy trình tiến độ này diễn ra Các cuộc cuộc chiến tranh Ý, Khởi nghĩa Comuneros, Cách mạng Hà Lan, Khởi nghĩa Morisco, xung đột với Ottoman, cuộc chiến tranh với Anh và những đại chiến với Pháp. [ 42 ]Thông qua mày mò và chinh phục, liên minh hôn nhân gia đình hoàng thất và thừa kế, Đế quốc Tây Ban Nha bành trướng ra những khu vực to lớn tại châu Mỹ, những hòn đảo tại khu vực châu Á-Thái Tỉnh Bình Dương, những khu vực của Ý, những thành phố tại Bắc Phi, cũng như nhiều bộ phận nay thuộc Pháp, Đức, Bỉ, Luxembourg và Hà Lan. Chuyến du hành vòng quanh quốc tế lần tiên phong được thực thi vào năm 1519 – 1521. Tây Ban Nha là đế quốc tiên phong được tả là ” mặt trời không khi nào lặn “. Trong thời đại Khám phá có những cuộc thám hiểm táo bạo bằng đường thủy và đường đi bộ, mở ra những tuyến giao thương mua bán mới xuyên đại dương, chinh phục và khởi đầu chủ nghĩa thực dân châu Âu. Các nhà thám hiểm Tây Ban Nha mang về những sắt kẽm kim loại quý, gia vị, xa xỉ phẩm, và những loại thực vật chưa được biết đến trước đó, và giữ vai trò số 1 trong đổi khác hiểu biết của người châu Âu về toàn thế giới. [ 43 ] Nở rộ về văn hoá diễn ra trong quá trình này, lúc bấy giờ gọi là Thời đại hoàng kim Tây Ban Nha. Sự trỗi dậy của chủ nghĩa nhân bản, phản cải cách, và những tò mò địa lý và chinh phục mới dẫn đến nổi lên Trường phái Salamanca, tăng trưởng những thuyết văn minh tiên phong của pháp luật quốc tế và nhân quyền lúc bấy giờ .Đến cuối thế kỷ XVI và nửa đầu thế kỷ XVII, Tây Ban Nha phải đối lập với những thử thách không ngừng từ mọi phía. Hải tặc Barbary nhận bảo trợ từ Đế quốc Ottoman, họ thực thi những cuộc tập kích săn nô lệ làm phá vỡ đời sống tại nhiều khu vực ven biển, và làm hồi sinh mối đe doạ về một cuộc xâm lăng Hồi giáo. Trong thời hạn này, Tây Ban Nha cũng liên tục có cuộc chiến tranh với Pháp. Cải cách Tin Lành kéo Tây Ban Nha vào rất sâu trong vũng lầy cuộc chiến tranh tôn giáo. Kết quả là vương quốc buộc phải lan rộng ra những nỗ lực quân sự chiến lược ra khắp châu Âu và tại Địa Trung Hải. [ 44 ] Các xung đột này làm tiêu tốn nguồn lực và làm suy yếu kinh tế tài chính nói chung. Tây Ban Nha nỗ lực nắm giữ hầu hết Đế quốc Habsburg phân tán, và giúp những lực lượng đế quốc của La Mã Thần thánh đảo ngược cục bộ bước tiến của lực lượng Tin Lành, tuy nhiên sau cuối Tây Ban Nha buộc phải công nhận Bồ Đào Nha ly khai ( hai vương quốc thống nhất trong một liên minh cá thể từ năm 1580 đến năm 1640 ) cũng như Hà Lan, và ở đầu cuối chịu 1 số ít thất bại quân sự nghiêm trọng trước Pháp trong Chiến tranh Ba mươi năm. [ 45 ]Đến nửa cuối thế kỷ XVII, Tây Ban Nha bước vào tiến trình dần suy thoái và khủng hoảng, phải giao một vài chủ quyền lãnh thổ nhỏ cho Pháp và Hà Lan, tuy nhiên vẫn duy trì và lan rộng ra đế quốc hải ngoại to lớn cho đến đầu thế kỷ XIX. Suy thoái lên đến cực độ trong tranh chấp kế vị vào những năm đầu thế kỷ XVIII. Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha là một xung đột quốc tế phối hợp nội chiến, tác dụng là Tây Ban Nha mất những thuộc địa tại châu Âu và mất vị thế là một trong những cường quốc số 1 lục địa. [ 46 ] Trong cuộc chiến tranh, một triều đại mới có nguồn gốc tại Pháp là Nhà Bourbon được thiết lập. Quốc vương Bourbon tiên phong là Felipe V thống nhất hai vương quốc liên hiệp Castilla và Aragón thành một nhà nước duy nhất, bãi bỏ nhiều độc quyền và pháp lý khu vực cũ. [ 47 ]Trong thế kỷ XVIII có một quy trình tiến độ dần Phục hồi và ngày càng tăng thịnh vượng hầu khắp đế quốc. Chế độ Bourbon mới vận dụng mạng lưới hệ thống hiện đại hoá của Pháp về hành chính và kinh tế tài chính. Các tư tưởng khai sáng mở màn có được chỗ đứng trong 1 số ít thành phần tinh hoa và quân chủ của vương quốc. Tây Ban Nha trợ giúp chiến tranh giành độc lập của những thuộc địa Bắc Mỹ thuộc Anh, giúp cải tổ vị thế quốc tế của vương quốc. [ 48 ]

Chủ nghĩa tự do và vương quốc dân tộc bản địa[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1793, Tây Ban Nha tham gia một liên minh chống lại chính quyền sở tại cách mạng Cộng hoà Pháp mới xây dựng. Chiến tranh Pyrénées sau đó phân cực vương quốc khi Open phản ứng chống lại những tầng lớp tinh hoa Pháp hoá, hoà bình với Pháp đạt được vào năm 1795 theo hoà ước Basel, tác dụng là Tây Ban Nha mất hai phần ba chủ quyền lãnh thổ trên hòn đảo Hispaniola. Thủ tướng nước này là Manuel Godoy sau đó cam kết liên minh với Pháp trong Chiến tranh Liên minh thứ ba, với kết thúc thắng lợi của người Anh trong trận Trafalgar vào năm 1805. Năm 1807, một hiệp định bí hiểm giữa Napoléon và Godoy ( đã mất đi sự ủng hộ của nhân dân ) lại dẫn đến tuyên chiến với Anh và Bồ Đào Nha. Khi quân đội của Napoléon tiến vào vương quốc để lấn chiếm Bồ Đào Nha, họ lại chiếm giữ những công sự chính của Tây Ban Nha. Quốc vương Tây Ban Nha bị nhạo báng, ông thoái vị để nhượng lại cho anh trai của Napoléon là Joseph Bonaparte .Joseph Bonaparte được cho là một quân chủ bù nhìn, bị người Tây Ban Nha khinh miệt. Cách mạng ngày 2 tháng 5 năm 1808 là một trong nhiều cuộc khởi nghĩa dân tộc bản địa trên khắp quốc gia nhằm mục đích chống lại chính sách Bonaparte. [ 49 ] Những cuộc khởi nghĩa này ghi lại khởi đầu cuộc chiến tranh độc lập chống lại chính sách Napoléon. [ 50 ] Napoléon buộc phải đích thân can thiệp, vượt mặt 1 số ít đội quân Tây Ban Nha và buộc một đội quân Anh phải triệt thoái. Tuy nhiên, những hành vi quân sự chiến lược tiếp theo của người Tây Ban Nha và quân Anh-Bồ Đào Nha, cộng với thất bại thảm hại của quân Pháp tại Nga, hiệu quả là quân đội Pháp bị hất khỏi Tây Ban Nha vào năm 1814, Quốc vương Fernando VII phục vị. [ 51 ]
Công bố Hiến pháp Tây Ban Nha 1812 tại CádizTrong Chiến tranh Napoléon, một thể chế cách mạng mang tên Nghị viện Cádiz được tập hợp vào năm 1810 nhằm mục đích phối hợp trong nỗ lực chống chính sách Bonaparte và chuẩn bị sẵn sàng một hiến pháp. [ 52 ] Các thành viên của thể chế đại diện thay mặt cho toàn thể đế quốc. [ 53 ] Năm 1812, một hiến pháp được công bố, theo đó lao lý quyền đại diện thay mặt đại trà phổ thông dưới chế độ quân chủ lập hiến, tuy nhiên sau khi chính sách Bonaparte sụp đổ thì Fernando VII giải tán Quốc hội và quản lý chuyên chế. Các sự kiện này báo trước xung đột giữa lực lượng bảo thủ và tự do trong thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX .Sự kiện Pháp chinh phục Tây Ban Nha tạo thuận tiện cho lực lượng chống thực dân tại Mỹ Latinh, họ bất mãn trước chủ trương của cơ quan chính phủ Tây Ban Nha là khuyễn mãi thêm những công dân sinh tại Tây Ban Nha hơn là công dân sinh tại hải ngoại ( Criollo ). Bắt đầu từ năm 1809, những thuộc địa của Tây Ban Nha tại châu Mỹ xảy ra một loạt cuộc cách mạng và công bố độc lập. Quốc vương Fernando VII nỗ lực tái lập trấn áp tuy nhiên vô ích trước chống đối từ cả thuộc địa lẫn tại Tây Ban Nha, theo sau là những cuộc khởi nghĩa quân đội do những quan chức theo chủ nghĩa tự do chỉ huy. Đến năm 1826, thuộc địa của Tây Ban Nha tại châu Mỹ chỉ còn lại Cuba và Puerto Rico .

Chiến tranh Napoléon khiến kinh tế Tây Ban Nha bị huỷ hoại, phân chia sâu sắc và bất ổn chính trị. Trong các thập niên 1830 và 1840, lực lượng chống tự do mang tên Carlismo đấu tranh chống lực lượng tự do trong Chiến tranh Carlistas. Lực lượng tự do thắng lợi, song xung đột giữa những người tự do cấp tiến và bảo thủ bùng phát và kết thúc bằng một giai đoạn hiến pháp yếu kém vào thời gian đầu. Sau Cách mạng Vinh quang năm 1868 và Đệ Nhất Cộng hoà Tây Ban Nha đoản mệnh, bắt đầu một giai đoạn quân chủ ổn định hơn với đặc trưng là thi hành turnismo (luân phiên cầm quyền giữa lực lượng tự do cấp tiến và tự do bảo thủ).

Công bố Đệ Nhất Cộng hoà Tây Ban Nha tại Barcelona, 1873 .Vào cuối thế kỷ XIX, những trào lưu dân tộc bản địa chủ nghĩa trỗi dậy tại Philippines và Cuba. Đến năm 1895 và 1896 Chiến tranh độc lập Cuba và Cách mạng Philippines bùng phát và Hoa Kỳ can thiệp. Chiến tranh Tây Ban Nha – Mỹ bùng phát vào mùa xuân năm 1898 và hiệu quả là Tây Ban Nha mất hàng loạt những thuộc địa bên ngoài châu Phi. Cuộc chiến tạo thêm động lực cho ” Thế hệ 98 ” đang triển khai nghiên cứu và phân tích về quốc gia .Giai đoạn chuyển giao sang thế kỷ XX là một thời kỳ ngày càng tăng thịnh vượng, tuy nhiên Tây Ban Nha lại không có nhiều hoà bình. Tây Ban Nha đóng một vai trò nhỏ trong Tranh giành châu Phi, họ thuộc địa hoá Tây Sahara, Maroc thuộc Tây Ban Nha và Guinea Xích đạo. Tây Ban Nha duy trì trung lập trong Chiến tranh quốc tế thứ nhất. Tổn thất nặng trong Chiến tranh Rif tại Maroc khiến chính phủ nước nhà bị mất tin tưởng và xói mòn chế độ quân chủ. Một tiến trình quản lý độc tài dưới quyền Tướng quân Miguel Primo de Rivera ( 1923 – 1931 ) kết thúc khi xây dựng Đệ Nhị Cộng hòa Tây Ban Nha. Chế độ mới cấp quyền tự trị chính trị cho những khu vực có độc lạ về ngôn từ là Basque, Cataluña và Galicia, và cấp quyền bầu cử cho phụ nữ. Trong quá trình này diễn ra cuộc đình công của những thợ mỏ Asturias vào năm 1934, khiến khoảng chừng 2 nghìn người thiệt mạng .

Thời kỳ Franco[sửa|sửa mã nguồn]

Francisco Franco cầm quyền tại Tây Ban Nha từ năm 1936 đến năm 1975.Nội chiến Tây Ban Nha bùng phát vào năm 1936. Lực lượng Quốc gia dưới quyền Tướng quân Francisco Franco được ủng hộ từ nước Đức Quốc xã và nước Ý phát xít, họ chiến đấu với phe Cộng hoà được tương hỗ từ Liên Xô, Mexico và Lữ đoàn Quốc tế của Quốc tế cộng sản. Nội chiến diễn ra quyết liệt và những bên đều có những hành vi tàn khốc, tác dụng là trên 500.000 người thiệt mạng và khiến nửa triệu công dân đào thoát ra quốc tế. [ 54 ] [ 55 ] Năm 1939, Tướng quân Franco giành thắng lợi và trở thành nhà quản lý độc tài .

Nhà nước do Franco lập nên quyết định trung lập trên danh nghĩa trong Chiến tranh thế giới thứ hai, song đồng cảm với phe Trục. Chính đảng hợp pháp duy nhất dưới chế độ Franco là Falange Española Tradicionalista y de las JONS, thành lập vào năm 1937; đảng này nhấn mạnh chủ nghĩa falange, một dạng của chủ nghĩa phát xít đề cao chống cộng sản, dân tộc chủ nghĩa và Công giáo La Mã. Do Franco phản đối việc có các chính đảng cạnh tranh, nên đảng này được đổi tên thành Mặt trận Quốc gia (Movimiento Nacional) vào năm 1949.

Sau Chiến tranh quốc tế thứ hai, Tây Ban Nha bị cô lập về chính trị và kinh tế tài chính, và nằm ngoài Liên Hiệp Quốc. Tình thế đổi khác vào năm 1955 trong quá trình Chiến tranh lạnh, khi vương quốc này trở nên quan trọng kế hoạch so với Hoa Kỳ, trong việc thiết lập hiện hữu quân sự chiến lược nhằm mục đích đề phòng năng lực Liên Xô có hành động tại bồn địa Địa Trung Hải. Trong thập niên 1960, Tây Ban Nha đạt được vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính chưa từng thấy, được thôi thúc nhờ công nghiệp hoá, di cư hàng loạt từ những khu vực nông thôn ra thành phố và tạo ra ngành du lịch đại chúng. Quyền quản lý của Franco có đặc thù là độc tài, thực thi truyền thống vương quốc thống nhất, ủng hộ một hình thức rất bảo thủ của Công giáo La Mã gọi là Công giáo Quốc gia, và chủ trương ngôn từ tẩy chay .

Khôi phục dân chủ[sửa|sửa mã nguồn]

Federica Montseny phát biểu trong một cuộc tập hợp tại Barcelona vào năm 1977 sau 36 năm lưu vong.Đến khi Franco mất vào tháng 11 năm 1975, Juan Carlos kế tục vai trò quốc vương Tây Ban Nha và nguyên thủ vương quốc theo pháp lý từ thời Franco. Hiến pháp Tây Ban nha 1978 được phê chuẩn và chính sách dân chủ được Phục hồi, nhà nước phân nhiều quyền hạn cho những vùng và lập ra những tổ chức triển khai nội bộ dựa trên những hội đồng tự trị. Luật Ân xá 1977 của Tây Ban Nha được cho phép người thuộc chính sách Franco liên tục tham gia những thể chế .Tại xứ Basque, chủ nghĩa dân tộc bản địa Basque cùng sống sót với một trào lưu dân tộc bản địa cấp tiến dưới quyền chỉ huy của tổ chức triển khai khủng bố vũ trang ETA. [ 56 ] Nhóm này được xây dựng vào năm 1959 thời chính sách Franco, tuy nhiên liên tục thực thi chiến dịch đấm đá bạo lực sau khi Tây Ban Nha Phục hồi chính sách dân chủ và cấp quyền tự trị mức độ lớn cho những vùng. Ngày 23 tháng 2 năm 1981, những thành phần làm mưa làm gió trong lực lượng bảo mật an ninh chiếm giữ Quốc hội nhằm mục đích lập một chính phủ nước nhà do quân đội ủng hộ. Quốc vương Juan Carlos sử dụng quyền chỉ huy quân đội và ra lệnh thành công xuất sắc cho những người thay máu chính quyền phải đầu hàng .Trong thập niên 1980, Phục hồi dân chủ khiến cho xã hội Tây Ban Nha ngày càng cởi mở, Open những trào lưu văn hoá mới có nền tảng tự do. Ngày 30 tháng 5 năm 1982, Tây Ban Nha gia nhập NATO sau một cuộc trưng cầu dân ý. Trong cùng năm, Đảng Công nhân Xã hội chủ nghĩa Tây Ban Nha ( PSOE ) lên nắm quyền, lập ra chính phủ nước nhà cánh tả tiên phong trong vòng 43 năm. Năm 1986, Tây Ban Nha gia nhập Cộng đồng Kinh tế châu Âu, tiền thân của Liên minh châu Âu. Đảng Dân chủ ( BP ) lên nắm quyền vào năm 1996 sau những bê bối xung quanh việc chính phủ nước nhà của Felipe González tham gia vào đại chiến nhơ bẩn chống ETA .Từ năm 2002, Tây Ban Nha cho lưu hành trọn vẹn đồng euro, và vương quốc này trải qua tăng trưởng kinh tế tài chính can đảm và mạnh mẽ, hơn nhiều mức trung bình của Liên minh châu Âu vào đầu thập niên 2000. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu và phân tích kinh tế tài chính cảnh báo giá bất động sản cao không bình thường và thâm hụt ngoại thương cao hoàn toàn có thể sẽ khiến kinh tế tài chính sụp đổ. [ 57 ]
Tây Ban Nha là một thành viên của Liên minh châu Âu từ năm 1986Năm 2003, José María Aznar ủng hộ Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush trong Chiến tranh Iraq, và một trào lưu phản chiến can đảm và mạnh mẽ nổ ra trong xã hội Tây Ban Nha. Ngày 11 tháng 3 năm 2004, một tổ chức triển khai khủng bố Hồi giáo triển khai đánh bom tàu hoả tại Madrid, khiến 191 người thiệt mạng. [ 58 ] Do sự kiện diễn ra gần tổng tuyển cử 2004, yếu tố nghĩa vụ và trách nhiệm trở thành một tranh luận chính trị. [ 59 ] Cuộc bầu cử kết thúc với thắng lợi của PSOE, dưới quyền José Luis Rodríguez Zapatero .Tỷ lệ dân cư Tây Ban Nha sinh tại quốc tế ngày càng tăng nhanh gọn khi kinh tế tài chính bùng nổ vào đầu thập niên 2000, tuy nhiên sau đó suy giảm do khủng hoảng cục bộ kinh tế tài chính. [ 60 ] Năm 2005, cơ quan chính phủ Tây Ban Nha hợp pháp hoá hôn nhân gia đình đồng giới. Quá trình phân quyền gặp phải nhiều chống đối từ Toà án Hiến pháp và phe trái chiều bảo thủ. nhà nước đàm phán với ETA, và nhóm này công bố đình chỉ đấm đá bạo lực vĩnh viễn vào năm 2010 .Bong bóng bất động sản Tây Ban Nha nổ tung vào năm 2008 dẫn đến khủng hoảng cục bộ kinh tế tài chính 2008 – năm nay tại nước này. Do mức độ thất nghiệp cao, cắt giảm tiêu tốn chính phủ nước nhà, tham nhũng của hoàng gia và Đảng Nhân dân, dẫn đến những cuộc kháng nghị vào năm 2011 – 2012 tại Tây Ban Nha. Phong trào Cataluña độc lập cũng trỗi dậy. Năm 2011, Đảng Nhân dân có tư tưởng bảo thủ của Mariano Rajoy giành thắng lợi trong bầu cử và Rajoy trở thành thủ tướng, với một chương trình cắt giảm tiêu tốn xã hội. Ngày 19 tháng 6 năm năm trước, Quốc vương Juan Carlos thoái vị, con trai ông trở thành Quốc vương Felipe VI .
Bản đồ địa hình Tây Ban NhaTây Ban Nha nằm tại miền tây nam châu Âu, chiếm hầu hết ( 85 % ) bán đảo Iberia, và còn gồm có quần đảo Baleares tại Địa Trung Hải, quần đảo Canaria tại Đại Tây Dương, và năm địa phương có chủ quyền lãnh thổ ( Plazas de soberanía ) nằm trên hoặc ngoài khơi bờ biển tây-bắc châu Phi : Ceuta, Melilla, Islas Chafarinas, Peñón de Alhucemas, và Peñón de Vélez de la Gomera. Đại lục Tây Ban Nha về phía đông và nam gần như trọn vẹn giáp với Địa Trung Hải ( trừ một đoạn nhỏ biên giới trên bộ với Gibraltar ) ; về phía bắc giáp Pháp, Andorra và vịnh Biscay ; về phía tây giáp Đại Tây Dương và Bồ Đào Nha. Tây Ban Nha có diện tích quy hoạnh 504.030 km², là vương quốc lớn thứ tư tại châu Âu, và có độ cao trung bình là 650 m. Trong đó, 499.542 km² là mặt đất và 5.240 km² là mặt nước. [ 61 ]Tây Ban Nha nằm giữa 36 ° và 44 ° vĩ Bắc, giữa 19 ° kinh Tây và 5 ° kinh Đông. Tây Ban Nha về mặt địa lý nằm trong múi giờ UTC ± 0 : 00 do có kinh tuyến Greenwich đi qua chủ quyền lãnh thổ. Tuy nhiên, kể từ năm 1940 Tây Ban Nha sử dụng múi giờ UTC + 1 : 00 hay còn gọi là múi giờ Trung Âu, riêng quần đảo Canaria dùng múi giờ UTC ± 0 : 00. Tây Ban Nha sử dụng múi giờ mùa hè. Bờ biển Đại Tây Dương của Tây Ban Nha dài 710 km. Dãy núi Pyrénées trải dài 435 km từ Địa Trung Hải đến vịnh Biscay. Tại cực nam của Tây Ban Nha là eo biển Gibraltar, nó chia tách bán đảo Iberia và châu Âu với Maroc tại Bắc Phi ; điểm hẹp nhất của eo biển chỉ rộng 13 km. Tài nguyên vạn vật thiên nhiên của Tây Ban Nha gồm có than đá, than non, quặng sắt, uran, thuỷ ngân, pyrit, fluorspar, thạch cao, kẽm, chì, wolfram, đồng, kaolin, potash, sepiolit .

Meseta Central chiếm phần lớn khu vực đại lục của Tây Ban Nha, nó là một cao nguyên vùng cao bị các dãy núi vây quanh và chia cắt. Các địa hình khác gồm các đồng bằng hẹp ven biển và một số thung lũng sông vùng thấp, đáng chú ý nhất là đồng bằng Andalucía tại tây nam. Quốc gia có thể được chia thành mười vùng hoặc phân vùng tự nhiên: Meseta Central chi phối, dãy núi Cantabrica (Cordillera Cantabrica) và vùng tây bắc, vùng Ibérico, Pyrénées, vùng Penibético tại đông nam, đồng bằng Andalucía, bồn địa Ebro, các đồng bằng ven biển, quần đảo Baleares, và quần đảo Canaria. Chúng thường được nhóm thành bốn loại hình: Meseta Central và các dãy núi liên kết, các vùng núi khác, các vùng đất thấp, và các đảo.

Meseta Central là cao nguyên chiếm lợi thế tại nội lục Tây Ban Nha

Meseta Central (“cao nguyên nội lục”) là một cao nguyên lớn nằm tại trung tâm của đại lục Tây Ban Nha, có độ cao từ 640 m đến 760 m. Cao nguyên có các dãy núi bao quanh, dốc nhẹ về phía tây và đến hàng loạt sông tạo thành một số đoạn biên giới với Bồ Đào Nha. Hệ thống dãy núi Sistema Central được miêu tả là “cột sống” của Meseta Central, nó chia Meseta thành các phân vùng phía bắc và phía nam, phần phía bắc cao hơn và nhỏ hơn phần phía nam. Sistema Central bao quanh thủ đô Madrid với các đỉnh núi cao đến 2.400 m về phía bắc thành phố. Phía tây Madrid, Sistema Central có đỉnh cao nhất là Pico Almanzor với 2.592 m. Các núi của Sistema Central có một số đặc điểm băng hà: Phần cao nhất của các đỉnh có tuyết phủ trong hầu hết năm. Mặc dù có độ cao lớn, song hệ thống núi này không tạo chướng ngại lớn giữa các phần miền bắc và miền nam của Meseta Central do có nhiều đèo tạo điều kiện cho giao thông đường bộ và đường sắt đến tây bắc và đông bắc.

Phần phía nam của Meseta (tiếng Tây Ban Nha: Submeseta Sur) lại được phân chia bởi dãy núi đôi, Montes de Toledo chạy sang phía đông cùng với Sierra de Guadalupe chạy về phía tây. Các đỉnh của chúng không vượt quá 1.500 m. Chúng có nhiều đèo dễ vượt qua, trong đó có đèo nối Meseta với đồng bằng Andalucía, Montes de Toledo không phải là trở ngại cho giao thông và thông tin. Chuỗi này gồm các dãy núi thấp tách biệt khỏi Sistema Central về phía bắc qua sông Tagus dài nhất bán đảo.

Các vùng núi bao quanh Meseta Central và gắn liền với nó là Sierra Morena, Cordillera Cantábrica, và Sistema Ibérico. Sierra Morena tạo thành rìa nam của Meseta Central, tại phía đông nó hợp nhất với phần lan rộng ra về phía nam của Sistema Iberico, và vươn về phía tây dọc rìa bắc của thung lũng sông Guadalquivir để hợp cùng những dãy núi tại miền nam Bồ Đào Nha. Khối núi Sierra Morena lê dài về phía bắc đến sông Guadiana, sông này tách nó khỏi Sistema Central. Mặc dù có độ cao tương đối thấp, hiếm khi vượt quá 1.300 m, tuy nhiên dãy núi Sierra Morena có địa hình không nhẵn tại rìa nam. Cordillera Cantábrica là một thành hệ đá vôi, chạy song song và nằm gần bờ biển phía bắc, gần vịnh Biscay. Đỉnh cao nhất của nó là Picos de Europa, vượt 2.600 m. Cordillera Cantábrica trải dài 182 km và bất thần dốc xuống gần bờ biển. Về phía tây là những vùng đồi của vùng tây-bắc, và phía đông là dãy núi Basque link nó với Pyrénées. Sistema Ibérico trải dài từ Cordillera Cantábrica về hướng đông nam, gần Địa Trung Hải, trải dài từ sông Ebro đến sông Júcar. Các sườn núi khô cằn và không nhẵn của dãy núi này có diện tích quy hoạnh gần 21.000 km². Dãy núi vượt 2000 m tại phần miền bắc của nó và đạt độ cao lớn nhất trên 2.300 tại phía đông đầu nguồn sông Duero. Dãy núi có sườn cực kỳ dốc, thường bị cắt xẻ thành những hẻm núi sâu và hẹp .Dãy Pyrénées trải dài từ rìa đông của Cordillera Cantábrica đến Địa Trung Hải, tạo hành một hàng rào vững chãi ngăn cách Tây Ban Nha và Pháp, giữ vai trò là biên giới tự nhiên trong suốt lịch sử vẻ vang. Có thể đi lại thuận tiện tại địa hình tương đối thấp tại cực đông và tây của dãy núi, tại đó có những tuyến đường tàu và đường đi bộ quốc tế vượt biên giới. Tuy nhiên, phần giữa của dãy Pyrénées sẽ gây khó khăn vất vả cho việc đi lại. Tại một vài nơi, có những đỉnh điểm trên 3.000 m ; đỉnh điểm nhất là Pico de Aneto vượt 3.400 m .Sistema Penibético trải dài từ cực nam của Tây Ban Nha hướng về phía đông bắc, chạy song song với bờ biển cho đến khi hợp nhất với phần lê dài về phía nam của Sistema Ibérico gần sông Júcar và với phần lan rộng ra về phía đông của Sierra Morena. Sierra Nevada là bộ phận của Sistema Penibético phía nam Granada, dãy này có đỉnh điểm nhất bán đảo và đại lục Tây Ban Nha là Mulhacén với 3.479 m. Các đỉnh điểm khác của dãy cũng vượt 3.000 m .

Vùng thấp và hải đảo[sửa|sửa mã nguồn]

Các vùng thấp chính là đồng bằng Andalucía tại phía tây nam, bồn địa Ebro tại hướng đông bắc, và những đồng bằng ven biển. Đồng bằng Andalucía về cơ bản là một thung lũng sông rộng, có sông Guadalquivir chảy qua. Sông lan rộng ra dọc theo dòng chảy, đạt đến điểm rộng nhất tại vịnh Cadiz. Bao quanh đồng bằng Andalucía ở phía bắc là Sierra Morena và ở phía nam là Sistema Penibético ; nó trải dài đến một đỉnh ở phía đông nơi hai chuỗi núi này gặp nhau. Bồn địa Ebro được tạo thành từ thung lũng sông Ebro, có những dãy núi số lượng giới hạn tại ba mặt — Sistema Ibérico về phía nam và tây, Pyrénées về phía bắc và đông, và phần lan rộng ra ven biển của nó song song vời bờ phía đông. Các thung lũng sông nhỏ tại vùng thấp gần biên giới với Bồ Đào Nha thuộc lưu vực sông Tagus và Guadiana .Các đồng bằng ven biển là những dải hẹp nằm giữa những dãy núi ven biển và biển cả. Chúng rộng nhất là dọc vịnh Cádiz, tại đây đồng bằng ven biển liền kề đồng bằng Andalucía, và dọc những bờ biển phía nam và giữa phía đông. Đồng bằng ven biển hẹp nhất chạy dọc vịnh Biscay, tại đây Cordillera Cantábrica kết thúc gần bờ biển .Khu vực còn lại của Tây Ban nha là quần đảo Baleares tại Địa Trung Hải và quần đảo Canaria tại Đại Tây Dương. Quần đảo Baleares có tổng diện tích quy hoạnh 5.000 km², cách 80 km ngoài khơi bờ biển phần giữa phía đông của Tây Ban Nha. Các dãy núi vươn lên từ Địa Trung Hải tạo thành những hòn đảo này, chúng là phần lan rộng ra của Sistema Penibetico. Điểm cao nhất của quần đảo có độ cao 1.400 m, nằm tại phần tây-bắc của Mallorca, gần bờ biển. Phần TT của Majorca là một đồng bằng, bị số lượng giới hạn về phía đông và đông nam bởi những vùng đồi đứt đoạn. Quần đảo Canaria nằm cách 90 km ngoài khơi bờ biển phía tây của châu Phi, chúng có nguồn gốc núi lửa. Tenerife và Gran Canaria là những hòn đảo TT, có những đỉnh điểm nhất. Pico de Las Nieves tại Gran Canaria có chiều cao 1.949 m, và Teide tại Tenerife có chiều cao 3.718 m. Teide là một núi lửa đã tắt, đây là đỉnh điểm nhất Tây Ban Nha và là núi lửa lớn thứ ba quốc tế tính từ chân núi .
Sông Guadalquivir đoạn chảy qua CórdobaCó khoảng chừng 1.800 sông và dòng chảy tại Tây Ban Nha, trong số đó Tagus là sông dài nhất với 1.007 km, hầu hết những sông có dòng chảy ngắn. Các sông ngắn này mang lượng nước nhỏ và không đều, và chúng có lòng sông khô theo mùa ; tuy nhiên khi chúng chảy thì thường nhanh và cuồn cuộn. Hầu hết những sông khởi xướng từ những dãy núi bao quanh hoặc chia cắt Meseta Central và chảy về phía tây qua cao nguyên sang Bồ Đào Nha rồi đổ vào Đại Tây Dương. Một ngoại lệ đáng chú ý quan tâm là sông Ebro có dòng chảy dồi dào nhất tại Tây Ban Nha, nó chảy về phía đông rồi đổ vào Địa Trung Hải. Các sông tại cực tây-bắc và tại đồng bằng ven biển phía bắc đổ trực tiếp vào Đại Tây Dương. Bờ biển tây-bắc cũng bị cắt xẻ .Các sông lớn chảy về phía tây qua Meseta Central gồm có Duero, Tagus, Guadiana và Guadalquivir. Sông Guadalquivir là một trong những sông quan trọng nhất tại Tây Ban Nha vì nó tưới tiêu cho một thung lũng phì nhiêu, tạo nên một vùng nông nghiệp phong phú, và do tàu thuyền hoàn toàn có thể thông hành trên sông vào nội lục, khiến Sevilla là cảng sông nội lục duy nhất hoàn toàn có thể lưu thông đường thủy tại Tây Ban Nha. Sông chính tại vùng tây-bắc là Miño. Đập El Atazar là một đập lớn được xây gần Madrid để cung ứng nước .Tình trạng thiếu nước tạo ra một mối đe doạ nghiêm trọng cho Tây Ban Nha. Khan hiếm nước là yếu tố quan trọng tại nhiều khu vực khắp quốc gia và biến hóa khí hậu hoàn toàn có thể làm trầm trọng thêm yếu tố, với những tiến trình thời tiết khô hạn lê dài hơn. Các yếu tố cung ứng liên tục xảy ra tại bồn địa Jucar vào mùa hè. Tại bồn địa Segura, khan hiếm nước dẫn đến việc tăng giá nước. Về toàn diện và tổng thể, khu vực phía đông nam của Tây Ban Nha đặc biệt quan trọng dễ bị tổn hại do thiếu nước. Hơn nữa, những khu vực to lớn ven Địa Trung Hải đã bị tác động ảnh hưởng từ xâm nhập mặn .
Tây Ban Nha hoàn toàn có thể được tách thành ba vùng khí hậu chính, dựa theo vị trí địa lý và điều kiện kèm theo địa hình : [ 62 ] [ 63 ] [ 64 ]

• Khí hậu Địa Trung Hải có đặc điểm là mùa hè ấm/nóng và khô, kiểu khí hậu này chi phối tại bán đảo. Nó có hai dạng là Csa và Csb theo phân loại khí hậu Köppen.
  • Đới Csa gắn với các khu vực có mùa hè nóng. Nó chi phối tại bờ biển và nội lục Địa Trung Hải và miền nam giáp Đại Tây Dương suốt Andalucía, Extremadura và hầu hết phần trung tâm đất nước. Csa gồm các vùng khí hậu có mùa đông tương đối ấm lẫn lạnh, vốn được cho là cực kỳ khác biệt với nhau ở cấp độ địa phương, do đó phân loại Köppen thường bị bỏ qua tại Tây Ban Nha. Các bản đồ khí hậu địa phương thường chia vùng Địa Trung Hải (bao trùm hầu hết đất nước) thành các vùng mùa đông ấm và mùa đông lạnh, thay vì theo nhiệt độ mùa hè.
  • Đới Csb có mùa hè ấm thay vì nóng, và mở rộng thêm các khu vực có mùa đông mát không tiêu biểu cho khí hậu Địa Trung Hải, như phần lớn miền trung và bắc-trung của Tây Ban Nha (miền tây Castilla–León, miền đông bắc Castilla-La Mancha và miền bắc Madrid) và đến các khu vực mưa nhiều hơn (đáng chú ý là Galicia). Chú ý là các khu vực có lượng mưa tương đối cao như Galicia không được cho là có khí hậu Địa Trung Hải theo phân loại địa phương, mà được phân loại là đại dương.
• Khí hậu bán khô hạn (BSk, BSh) chi phối tại một phần tư đông nam của quốc gia, song cũng lạn rộng tại nhiều khu vực khác. Nó bao trùm hầu hết vùng Murcia, miền nam Valencia và miền đông Andalucía, nơi này cũng tồn tại khí hậu hoang mạc nóng thực sự. Xa về phía bắc, nó chi phối tại thượng du và trung du thung lũng Ebro chảy qua miền nam Navarra, miền trung Aragón và miền tây Cataluña. Nó cũng tồn tại ở Madrid, Extremadura, Castilla-La Mancha, và một số địa điểm thuộc miền tây Andalucía. Mùa khô kéo dài qua mùa hè và nhiệt độ trung bình tuỳ thuộc vào cao độ và vĩ độ.
• Khí hậu đại dương (Cfb), nằm tại một phần tư miền bắc của quốc gia, đặc biệt là vùng ven Đại Tây Dương (Xứ Basque, Cantabria, Asturias, và một phần Galicia cùng Castilla–León). Ngoài ra, nó còn hiện diện tại miền bắc Navarra, tại hầu hết các khu vực vùng cao dọc Sistema Ibérico và trong các thung lũng Pyrénees- tại đây cũng tồn tại một biến thể cận nhiệt đới ẩm (Cfa). Nhiệt độ mùa đông và mùa hè chịu tác động từ biển, và không bị hạn hán theo mùa.

Ngoài các kiểu khí hậu chính này, còn có các kiểu phụ khác, như khí hậu núi cao và khí hậu lục địa (Dfc, Dfb / Dsc, Dsb) trên dãy Pyrénées cũng như nhiều nơi tại Cordillera Cantábrica, Sistema Central, Sierra Nevada và Sistema Ibérico, và có một khí hậu hoang mạc đặc trưng (BWk, BWh) tại vùng Almería, Murcia và miền đông quần đảo Canaria. Các vùng thấp của quần đảo Canaria có nhiệt độ trung bình trên 18,0 °C vào tháng mùa lạnh nhất, do đó có khí hậu nhiệt đới.

Động thực vật[sửa|sửa mã nguồn]

Hệ động vật hoang dã của Tây Ban Nha phong phú ở mức cao, đa số là do vị trí địa lý thuộc bán đảo Iberia giữa Đại Tây Dương và Địa Trung Hải, giữa châu Phi và châu Âu, và có sự phong phú lớn về thiên nhiên và môi trường sống và sinh cảnh nhờ có nhiều loại khí hậu và những vùng độc lạ lớn. Một số loài địa phương của Tây Ban Nha Viral khắp quốc tế, như thỏ châu Âu thời cổ đại, hay loài chim yến Đại Tây Dương thời văn minh. So với châu Âu, Tây Ban Nha có mức độ đa dạng sinh học cao, và có số lượng những loài có xương sống lớn nhất ( khoảng chừng 570 ) trong số những vương quốc châu Âu .
Chó sói IberiaTại bán đảo Iberia hoàn toàn có thể tìm thấy những loài đã biến mất tại những khu vực khác của châu Âu, đó là do trong quá khứ Tây Ban Nha là chủ quyền lãnh thổ có dân cư thưa thớt so với những vương quốc như Đức, Anh hay Ý. Hơn nữa, Tây Ban Nha còn công nghiệp hoá muộn, tuy nhiên cũng gây ra suy giảm số lượng những loài và tuyệt chủng 1 số ít loài khác trong suốt thế kỷ XX. Hiện nay, có nhiều loài hiện hữu có nguồn gốc từ động vật hoang dã châu Phi, như tắc kè hoa, rùa cạn. Trong số những loài ăn thịt lớn, có hai loài đã biến mất tại hầu hết Tây Âu : Gấu nâu sống sót trên dãy Cantabria và một số ít vùng cô lập trên dãy Pyrénées ; chó sói Iberia là phân loài đặc hữu của bán đảo. Trong số những loài ăn thịt tiêu biểu vượt trội nhất, chắc như đinh là có linh miêu Iberia, là loài thuộc họ Mèo bị đe doạ lớn nhất tại châu Âu. Dê núi Iberia là một loài đặc hữu, nó phân bổ rải rác trên bán đảo. Số lượng những loài chim tại bán đảo Iberia rất cao so với những hệ động vật hoang dã châu Âu khác, một phần là do những loài chim từ Bắc Âu và châu Phi hạ Sahara đến trú đông hoặc làm tổ tại đây. Quần đảo Canaria cũng có những loài chim và thú đặc hữu .Hệ thực vật Tây Ban Nha nhờ vào vào nhiều yếu tố như địa hình, khí hậu và vĩ độ. Lãnh thổ Tây Ban Nha được chia thành những vùng địa lý thực vật khác nhau ( vùng cực núi cao, châu Âu-Siberia, Địa Trung Hải, và Macaronesia tại Canaria ), mỗi vùng có những đặc đểm thực vật riêng hầu hết là do tương tác giữa những tác nhân sinh học và phi sinh học khác nhau. Trong châu Âu, Tây Ban Nha có số lượng loài thực vật lớn nhất ( 7.600 loài thực vật có mạch ). Hệ thực vật tại quần đảo Canaria có tính đặc hữu cao, với hơn 500 loài đặc hữu .

Hiến pháp lịch sử của Tây Ban Nha có từ năm 1812. Hiến pháp Tây Ban Nha 1978 là đỉnh điểm trong quá trình chuyển đổi dân chủ tại Tây Ban Nha. Do thiếu kiên nhẫn với tiến trình cải cách chính trị dân chủ chậm chạp vào năm 1976 và 1977, Quốc vương Juan Carlos vốn có cá tính mạnh đã quyết định bãi chức Carlos Arias Navarro và bổ nhiệm nhà cải cách Adolfo Suárez làm thủ tướng.[65][66] Tổng tuyển cử năm 1977 triệu tập Constituent Cortes (Nghị viện Tây Ban Nha) nhằm mục đích soạn thảo và phê chuẩn hiến pháp năm 1978.[67] Trong một cuộc trưng cầu dân ý vào ngày 6 tháng 12 năm 1978, 88% cử tri phê chuẩn hiến pháp mới.

Theo hiến pháp, Tây Ban Nha hiện gồm có 17 hội đồng tự trị và hai thành phố tự trị với những mức độ tự trị khác nhau, tuy nhiên hiến pháp pháp luật rõ ràng về tính thống nhất không hề chia cắt của vương quốc Tây Ban Nha. Hiến pháp cũng lao lý rằng Tây Ban Nha không có quốc giáo, và mọi người được tự do hành lễ hoặc tin cậy theo ý nguyện của bản thân .Chính quyền Tây Ban Nha trải qua một luật đạo vào năm 2007 nhằm mục đích tiềm năng tăng cường bình đẳng giới trong hoạt động và sinh hoạt chính trị và kinh tế tài chính tại Tây Ban Nha. [ 68 ] [ 69 ] Đến tháng 5 năm 2017, có 140 trong số 350 thành viên Hạ nghị viện là phái đẹp. [ 70 ] Con số này đưa Tây Ban Nha xếp hạng 12 về tỷ suất phái đẹp trong hạ nghị viện. Tại Thượng nghị viện, có 101 nữ nghị sị trong tổng số 263 ghế, chiếm 38 %. [ 71 ] Chỉ số vai trò của giới ( GEM ) tại Tây Ban Nha trong báo cáo giải trình tăng trưởng con người Liên Hiệp Quốc là 0,794 trong quy trình tiến độ 2007 – 2008, xếp thứ 12 quốc tế. [ 72 ]

Tây Ban Nha là một quốc gia quân chủ lập hiến, có một quân chủ kế tập và một quốc hội lưỡng viện: Cortes Generales. Nhánh hành pháp gồm có Hội đồng Bộ trưởng Tây Ban Nha, chủ trì là Thủ tướng, do quốc vương chỉ định và bổ nhiệm và được Đại hội Đại biểu xác nhận sau bầu cử lập pháp. Theo tập quán chính trị từ Hiến pháp 1978, người được quốc vương bổ nhiệm đều đến từ đảng chiếm đa số ghế trong Nghị viện. Nhánh lập pháp gồm có Đại hội Đại biểu (Congreso de los Diputados) với 350 thành viên, được bầu theo phổ thông đầu phiếu đại diện tỷ lệ bằng phương pháp D’Hondt, khu vực bầu cử là các tỉnh, có nhiệm kỳ bốn năm; và một Thượng nghị viện (Senado) gồm 259 ghế, 208 trong số đó được bầu trực tiếp từ phiếu phổ thông và 51 ghế do các cơ quan lập pháp cấp vùng bổ nhiệm, họ đều có nhiệm kỳ bốn năm.

Tây Ban Nha có mức độ tự do vào hàng cao nhất quốc tế so với hội đồng LGBT. Trong số những vương quốc được Trung tâm Nghiên cứu Pew khảo sát vào năm 2013, Tây Ban Nha xếp hạng nhất về đồng ý tình dục đồng giới, với 88 % xã hội ủng hộ hội đồng đồng tính nam so với 11 % ngược lại. [ 73 ]

Tây Ban Nha về mặt kết cấu tổ chức được gọi là Estado de las Autonomías (“nhà nước của các vùng tự trị”); đây là một trong các quốc gia phân quyền nhất tại châu Âu, cùng với Thuỵ Sĩ, Đức và Bỉ.[74] Tây Ban Nha gồm có 17 cộng đồng tự trị và 2 thành phố tự trị, chúng là các đơn vị hành chính cấp một. Các cộng đồng tự trị hình thành sau khi hiến pháp hiện hành có hiệu lực vào năm 1978, theo đó công nhận quyền tự quản của “các dân tộc và vùng của Tây Ban Nha”. Các cộng đồng tự trị được hợp thành từ các tỉnh nằm liền kề nhau, có các điểm chung về lịch sử, văn hoá và kinh tế. Hai thành phố tự trị Ceuta và Melilla nằm trên bờ biển Bắc Phi.

Luật tổ chức triển khai cơ bản của mỗi hội đồng tự trị là Quy chế tự trị. Quy chế tự trị pháp luật tên gọi của hội đồng theo truyền thống lịch sử vẻ vang và đương đại, và số lượng giới hạn về chủ quyền lãnh thổ, tên gọi và tổ chức triển khai của những thể chế chính phủ nước nhà và quyền lực tối cao mà họ được hưởng theo hiến pháp. [ 75 ] Chính quyền toàn bộ những hội đồng tự trị cần phải dựa trên phân loại quyền lực tối cao, gồm một hội đồng lập pháp với những nghị viên được bầu theo đại trà phổ thông đầu phiếu, một hội đồng cơ quan chính phủ có những công dụng hành pháp và hành chính do một quản trị chỉ huy ( người này được hội đồng lập pháp bầu ra và do quốc vương chỉ định ), và một toà án tối cao dưới thẩm quyền của toà án tối cao Tây Ban Nha .

Cataluña, Galicia và xứ Basque tự xác định là dân tộc, họ được cấp quyền tự quản thông qua một quá trình nhanh chóng. Andalucía cũng lấy danh nghĩa như vậy trong Quy chế tự trị đầu tiên của họ, song cộng đồng này tuân theo một quá trình dài hơn theo quy định của hiến pháp giống như phần còn lại của quốc gia. Dần dần, các cộng đồng khác khi sửa đổi Quy chế tự trị của mình cũng lấy danh nghĩa này nằm phù hợp với bản sắc lịch sử và hiện đại của họ, như Cộng đồng Valencia,[76] quần đảo Canaria,[77] quần đảo Baleares,[78] và Aragón.[79]

Các hội đồng tự trị có quyền tự trị lập pháp và hành pháp thoáng đãng. Phân bổ quyền lực tối cao hoàn toàn có thể độc lạ giữa những hội đồng, dựa theo Quy chế tự trị của họ, do phân quyền được dự tính là bất đối xứng. Chỉ có hai hội đồng là Xứ Basque và Navarre có quyền tự chủ kinh tế tài chính trọn vẹn. Ngoài tự chủ kinh tế tài chính, những ” dân tộc bản địa ” Andalucía, Xứ Basque, Cataluña, và Galicia được phân quyền nhiều hơn so với những hội đồng khác, trong đó có năng lực quản trị vùng giải thể nghị viện và lôi kéo bầu cử. Ngoài ra, Xứ Basque, Cataluña và Navarra có quân đoàn công an riêng, lần lượt là Ertzaintza, Mossos d’Esquadra và Policía Foral. Các hội đồng khác có lực lượng hạn chế hơn, hoặc không có [ 80 ]. Tuy vậy, những sửa đổi gần đây đã giảm thiểu tính bất đối xứng giữa quyền lực tối cao trao cho những ” dân tộc bản địa ” và những vùng còn lại .Các hội đồng tự trị được chia thành những tỉnh, những tỉnh lại được chia thành những khu tự quản. Sự sống sót của những tỉnh và khu tự quản được hiến pháp bảo vệ. Các khu tự quản được cấp quyền tự quản về những yếu tố nội bộ, và những tỉnh là đơn vị chức năng chủ quyền lãnh thổ thi hành hoạt động giải trí của nhà nước. [ 81 ] Phân chia cấp tỉnh lúc bấy giờ đa phần dựa vào phân loại chủ quyền lãnh thổ năm 1833, theo đó chủ quyền lãnh thổ Tây Ban Nha được chia thành 50 tỉnh. Các hội đồng Asturias, Cantabria, La Rioja, quần đảo Baleares, Madrid, Murcia và Navarra chỉ gồm một tỉnh duy nhất, cùng sống sót với hội đồng. Trong trường hợp này, những thể chế hành chính của tỉnh bị thay thế sửa chữa bằng những thể chế hành chính của hội đồng. Tại Cataluña, comarques ( số ít comarca ) là tập hợp những khu tự quản và vegueries ( số ít vegueria ) là tập hợp những comarques .
Mariano Rajoy tại hội nghị thượng đỉnh G-20 tại Mexico. Tây Ban Nha là khách mời thường trực của G-20 Sau khi Phục hồi chính sách dân chủ từ năm 1975, chủ trương ngoại giao của Tây Ban Nha ưu tiên phá vỡ cô lập ngoại giao từ thời kỳ Franco và lan rộng ra quan hệ ngoại giao, gia nhập Cộng đồng châu Âu, và xác lập quan hệ bảo mật an ninh với phương Tây. Tây Ban Nha là một thành viên NATO từ năm 1982, và tham gia vào những hoạt động giải trí bảo mật an ninh quốc tế đa phương. Quyền thành viên trong Liên minh châu Âu đóng vai trò quan trọng trong chủ trương đối ngoại của Tây Ban Nha. Đối với những yếu tố bên ngoài Tây Âu, Tây Ban Nha cũng ưu tiên phối hợp nỗ lực với đối tác chiến lược trong Liên minh châu Âu trải qua chính sách hợp tác chính trị châu Âu. Việc Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha gia nhập Liên minh châu Âu giúp xử lý một số ít xung khắc mậu dịch định kỳ giữa họ. Hợp tác song phương Tây Ban Nha-Pháp được tăng cường do hành vi chung chống lại đấm đá bạo lực của ETA .Tây Ban Nha duy trì gắn bó đặc biệt quan trọng với những vương quốc nói tiếng Tây Ban Nha. Chính sách của vương quốc này nhấn mạnh vấn đề về khái niệm một hội đồng Iberia-châu Mỹ, tìm cách link bán đảo Iberia với những vương quốc nói tiếng Tây Ban Nha tại Trung Mỹ và Nam Mỹ trải qua ngôn từ, thương mại, lịch sử vẻ vang và văn hoá. Tây Ban Nha là một hình mẫu có ảnh hưởng tác động về quy đổi từ chế độ độc tài sang dân chủ của khu vực. Tây Ban Nha duy trì những chương trình hợp tác kinh tế tài chính và kỹ thuật cùng trao đổi văn hoá với Mỹ Latinh, cả song phương lẫn trong khuôn khổ Liên minh châu Âu .Tây Ban Nha duy trì quan hệ đặc biệt quan trọng với những vương quốc trong bồn địa Địa Trung Hải. Năm 1995, cơ quan chính phủ của Felipe González yêu cầu lên Liên minh châu Âu về tiến trình Barcelona, kế hoạch này được Pháp tái khởi động vào năm 2008 bằng Liên minh Địa Trung Hải. Tây Ban Nha có quan hệ thông hiểu với Algieria và Tunisia, tuy nhiên quan hệ với Maroc lại phức tạp hơn rất nhiều do những yếu tố như ngư nghiệp, nhập cư, yêu sách chủ quyền lãnh thổ của Maroc so với Ceuta và Melilla .Trong khi đó, Tây Ban Nha khởi đầu lan rộng ra tiếp xúc với châu Phi hạ Sahara, chăm sóc đặc biệt quan trọng đến thuộc địa cũ của mình là Guinea Xích Đạo và duy trì chương trình viện trợ lớn cho nước này. Gần đây, Tây Ban Nha tìm cách có quan hệ mật thiết hơn với Senegal, Mauritania, Mali và những vương quốc khác nhằm mục đích tìm giải pháp cho yếu tố nhập cư phạm pháp đến quần đảo Canaria. Trong quan hệ với quốc tế Ả Rập, Tây Ban Nha liên tục ủng hộ lập trường của khối Ả Rập về những yếu tố Trung Đông. Các vương quốc Ả Rập là một mối chăm sóc ưu tiên của Tây Ban Nha do là nguồn cung dầu khí và một vài vương quốc Ả Rập có góp vốn đầu tư đáng kể tại Tây Ban Nha. Tây Ban Nha nằm trong số những vương quốc châu Âu sau cuối công nhận Israel, và duy trì quan hệ ngoại giao từ năm 1986. Dù Philippines từng là thuộc địa cũ của Tây Ban Nha, tuy nhiên quan hệ song phương còn yếu, phần nhiều tập trung chuyên sâu vào góc nhìn văn hoá và những chương trình tương hỗ nhân đạo .Maroc tranh chấp chủ quyền lãnh thổ với Tây Ban Nha về plazas de soberanía. Tây Ban Nha yêu sách chủ quyền lãnh thổ so với chủ quyền lãnh thổ hải ngoại Gibraltar của Anh Quốc [ 82 ] [ 83 ], phản đối quần đảo Selvagens của Bồ Đào Nha có vùng độc quyền kinh tế tài chính [ 84 ] [ 85 ], và tranh chấp hòn đảo Perejil ngoài khơi Maroc từng dẫn đến xung đột vũ trang vào năm 2002. Bồ Đào Nha không công nhận chủ quyền lãnh thổ của Tây Ban nha so với Olivenza .
Trong trận Lepanto năm 1571, Tây Ban Nha đứng vị trí số 1 liên quân thủy quân Cơ Đốc giáo vượt mặt Hải quân Ottoman .Thế kỷ XVI và XVII lưu lại đỉnh điểm sức mạnh của Tây Ban Nha, còn được gọi là Thời kỳ hoàng kim Tây Ban Nha. Tây Ban Nha giành được một đế quốc to lớn khi vượt mặt những nhà nước tập quyền tại châu Mỹ, và thuộc địa hoá Philippines. Các đơn vị chức năng ” tercio ” của Tây Ban Nha nhờ có vàng và bạc của đế quốc nên đã chi phối châu Âu. Sức mạnh quân sự chiến lược của Tây Ban Nha phai nhạt sau Chiến tranh Ba mươi năm, tuy nhiên nhờ tái củng cố thủy quân nên vương quốc này vẫn duy trì là một cường quốc quân sự chiến lược lớn trong suốt thế kỷ XVIII, cạnh tranh đối đầu với Anh và Pháp trên toàn thế giới. Chiến tranh Napoléon làm đổi khác bất thần lịch sử vẻ vang quân sự chiến lược Tây Ban Nha, những thuộc địa tại châu Mỹ thực thi chiến tranh giành độc lập thành công xuất sắc, kéo theo nội chiến trong nước. Tàn dư của đế quốc tại châu Mỹ và châu Á sụp đổ vào năm 1898 khi phải đương đầu với thế lực đang lên là Hoa Kỳ. Nội chiến Tây Ban Nha 1936 – 1939 là nơi thử nghiệm trước những giải pháp trong Chiến tranh quốc tế thứ hai, như giải pháp chiến đấu hàng không và xe bọc thép .Tây Ban Nha trở thành một thành viên của NATO từ năm 1982, quyết định hành động này được trải qua trong một cuộc trưng cầu dân ý vào năm 1986. Các điều kiện kèm theo là giảm thiểu những địa thế căn cứ quân sự chiến lược của Hoa Kỳ, không tích hợp Tây Ban Nha vào cấu trúc quân sự chiến lược của liên minh Đại Tây Dương và cấm chỉ đưa vũ khí hạt nhân đến Tây Ban Nha, tuy nhiên hai điều kiện kèm theo đầu ngày này không còn được lưu tâm. Do quy đổi dân chủ và tiếp xúc trực tiếp với những vương quốc dân chủ, tham gia tích cực những yếu tố quốc tế, chuyên nghiệp hoá lực lượng vũ trang và những nỗ lực kinh tế tài chính đã khiến Lực lượng vũ trang Tây Ban Nha nằm vào hàng được sẵn sàng chuẩn bị cao nhất .

Lực lượng vũ trang Tây Ban Nha (Fuerzas Armadas Españolas) có tổng tư lệnh theo hiến pháp là Quốc vương Tây Ban Nha.[86] Tuy nhiên, trong thực tiễn việc ra quyết định về quân sự là trách nhiệm của thủ tướng, và còn có các quan chức dân sự khác bên dưới thủ tướng, như bộ trưởng quốc phòng. Ngoài ra, còn có tổng tham mưu trưởng và các tư lệnh các binh chủng. Lực lượng vũ trang Tây Ban Nha là lực lượng chuyên nghiệp với 101.900 quân nhân tại ngũ và 4.770 quân nhân dự bị vào năm 2017. Quốc gia còn có khoảng 77.000 vệ binh dân sự hùng mạnh sẽ nằm dưới quyền kiểm soát của Bộ Quốc phòng trong tình trạng khẩn cấp quốc gia. Ngân sách quốc phòng của Tây Ban Nha là 5,71 tỷ euro (7,2 tỷ USD) vào năm 2015.[87]

Binh sĩ Tây Ban Nha tại Afghanistan .Lục quân Tây Ban Nha gồm có 15 lữ đoàn và sáu quân khu. Bộ binh tân tiến có năng lượng phong phú và điều này được phản ánh trong những vai trò khác nhau mà họ được giao. Các tiểu đoàn bộ binh hoàn toàn có thể thực thi bốn vai trò tác chiến : Không kích, bộ binh thiết giáp, bộ binh cơ giới, và bộ binh nhẹ. Lục quân Tây Ban Nha có kỹ thuật tân tiến để bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ của Vương quốc Tây Ban Nha. [ 88 ]

Bộ tư lệnh hải quân Tây Ban Nha (Armada) có trụ sở tại Madrid, gồm bốn vùng tư lệnh: Cantabria, Eo biển, Địa Trung Hải và Quần đảo Canaria. Soái hạm hiện nay của Hải quân Tây Ban Nha là tàu tấn công đổ bộ Juan Carlos 1, cũng được sử dụng làm một hàng không mẫu hạm. Tính đến năm 2012, tổng nhân sự của Hải quân Tây Ban Nha là 20.838 quân nhân.[89] Thuỷ quân lục chiến (Infanteria de Marina) là lực lượng bộ binh của Hải quân Tây Ban Nha, thành lập từ năm 1537 và là lực lượng thuỷ quân lục chiến lâu đời nhất thế giới.

Tây Ban Nha hiện có khoảng chừng 10 phi đội chiến đấu, mỗi phi đội có 18-24 máy bay. Không quân có 15 địa thế căn cứ hàng không hoạt động giải trí khắp quốc gia. Không quân quản lý và vận hành nhiều loại máy bay, từ chiến đấu cơ đến máy bay chở hành và luân chuyển hành khách bằng trực thăng, duy trì khoảng chừng 450 máy bay những loại. Không quân Tây Ban Nha đang thay thế sửa chữa những máy bay cũ bằng những loại máy bay mới hơn như Eurofighter Typhoon và Airbus A400M Atlas. Tây Ban Nha đều tham gia sản xuất hai loại máy bay này. [ 90 ] Vào tháng 7 năm năm trước, Không quân Tây Ban Nha tham gia Bộ tư lệnh giao thông vận tải hàng không châu Âu có trụ sở tại Hà Lan. [ 91 ]
Tây Ban Nha là một thành viên của Khu vực Schengen, Khu vực đồng euro và Thị Trường chung châu Âu .

Tây Ban Nha có nền kinh tế hỗn hợp tư bản chủ nghĩa, là nền kinh tế lớn thứ 14 thế giới theo GDP danh nghĩa vào năm 2016, và cũng nằm vào nhóm lớn nhất thế giới theo GDP PPP. Tây Ban Nha là một thành viên của Liên minh châu Âu, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, và Tổ chức Thương mại Thế giới. Kinh tế Tây Ban Nha đứng thứ năm trong Liên minh châu Âu, sau Đức, Anh, Pháp và Ý xét theo GDP danh nghĩa. Năm 2012, Tây Ban Nha là nước xuất khẩu lớn thứ 12 trên thế giới và là nước nhập khẩu lớn thứ 16. Tây Ban Nha được xếp hạng 27 về chỉ số phát triển con người của Liên Hợp Quốc vào năm 2015 và đứng thứ 33 về GDP PPP đầu người theo Ngân hàng Thế giới vào năm 2016, được phân loại là một nền kinh tế thu nhập cao và nằm trong số quốc gia phát triển con người rất cao. Theo The Economist, Tây Ban Nha có chất lượng sinh hoạt cao thứ mười thế giới vào năm 2016.[92] Các điểm yếu kinh niên của kinh tế Tây Ban Nha gồm có kinh tế phi chính thức lớn,[93][94][95] và hệ thống giáo dục bị OECD xếp vào hạng kém nhất trong các quốc gia phát triển.[96] Tây Ban Nha có mức thất nghiệp 18,6% trong quý 4 năm 2016[97] Các thị trường xuất khẩu chính của Tây Ban Nha vào năm 2015 là Pháp, Đức, Ý, Anh, Bồ Đào Nha;[98]
Tây Ban Nha nhập khẩu nhiều nhất từ Đức, Pháp, Trung Quốc, Ý, Hà Lan trong cùng năm[99].

Trong quy trình tiến độ 1959 – 1974, Tây Ban Nha có vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính nhanh thứ hai quốc tế sau Nhật Bản. Bùng nổ kinh tế tài chính kết thúc do khủng hoảng cục bộ dầu mỏ thập niên 1970 và bất ổn định chính phủ nước nhà trong quy trình chuyển giao sang chính sách dân chủ sau khi Franco mất vào năm 1975. Đến giữa thập niên 1990, kinh tế tài chính Tây Ban Nha Phục hồi tăng trưởng sau khi bị tàn phá do khủng hoảng cục bộ toàn thế giới vào đầu thập niên 1990. Tăng trưởng kinh tế tài chính can đảm và mạnh mẽ giúp cơ quan chính phủ giảm nợ công xét theo tỷ suất GDP và tỷ suất thất nghiệp cao của Tây Ban Nha mở màn giảm đều đặn. Do ngân sách chính phủ nước nhà cân đối và lạm phát kinh tế được trấn áp, Tây Ban Nha được nhận vào Khu vực đồng euro vào năm 1999 .Sau khủng hoảng cục bộ kinh tế tài chính 2007 – 08, kinh tế tài chính Tây Ban Nha lâm vào suy thoái và khủng hoảng, bước vào một chu kỳ luân hồi kinh tế tài chính vĩ mô xấu đi. So với mức trung bình của Liên minh châu Âu và Hoa Kỳ, kinh tế tài chính Tây Ban Nha bước vào suy thoái và khủng hoảng muộn hơn ( kinh tế tài chính vẫn tăng trưởng đến năm 2008 ), tuy nhiên thời hạn suy thoái và khủng hoảng lâu hơn. Bùng nổ kinh tế tài chính trong thập niên 2000 bị đảo ngược, khiến hơn một phần tư lực lượng lao động thất nghiệp vào năm 2012. Về toàn diện và tổng thể, GDP của Tây Ban Nha giảm gần 9 % trong quá trình 2009 – 2013. [ 100 ] Tình hình kinh tế tài chính mở màn cải tổ vào năm 2013 – năm trước, vương quốc này nỗ lực đảo ngược mức thâm hụt thương mại kỷ lục xảy ra vào những năm bùng nổ kinh tế tài chính [ 101 ] đạt được thặng dư mậu dịch vào năm 2013 sau ba thập kỷ thâm hụt. [ 101 ] Mức thặng dư được tăng cường trong những năm năm trước và năm ngoái. [ 102 ] Năm năm ngoái, GDP của Tây Ban Nha tăng trưởng 3,2 %, mức cao nhất kể từ năm 2007 ; [ 103 ] và là mức cao nhất trong năm của những nền kinh tế tài chính lớn trong EU. [ 104 ] Chỉ trong hai năm ( năm trước – năm ngoái ), kinh tế tài chính Tây Ban Nha đã Phục hồi 85 % GDP bị mất trong suy thoái và khủng hoảng 2009 – 2013, [ 105 ] khiến 1 số ít nhà nghiên cứu và phân tích xem sự hồi sinh hiện tại của Tây Ban Nha là nỗ lực cải cách cấu trúc. [ 106 ] Tăng trưởng kinh tế tài chính can đảm và mạnh mẽ cũng diễn ra vào năm năm nay, với mức tăng trưởng cao gấp đôi so với trung bình của khối đồng xu tiền chung euro. [ 107 ] Kinh tế Tây Ban Nha được dự báo duy trì thành tích tốt nhất trong số những nền kinh tế tài chính lớn của khối này vào năm 2017. [ 108 ]
Kể từ thập niên 1990, một số ít công ty Tây Ban Nha đạt được vị thế đa vương quốc, thường lan rộng ra hoạt động giải trí của họ tại khu vực Mỹ Latinh vốn có quan hệ mật thiết về văn hoá. Tây Ban Nha là nhà đầu tư quốc tế lớn nhất tại khu vực này vào năm 2009, sau Hoa Kỳ. Các công ty Tây Ban Nha cũng lan rộng ra sang châu Á, đặc biệt quan trọng là Trung Quốc và Ấn Độ. [ 109 ] Việc lan rộng ra ra toàn thế giới từ sớm giúp Tây Ban Nha có lợi thế cạnh tranh đối đầu với những đối thủ cạnh tranh và những vương quốc châu Âu lân cận. Nguyên nhân của việc lan rộng ra từ sớm này là bùng nổ chăm sóc về ngôn từ và văn hoá Tây Ban Nha tại châu Á và châu Phi, và văn hoá doanh nghiệp Tây Ban Nha đã học được cách đồng ý rủi ro đáng tiếc tại những thị trường không ổn định. Các công ty Tây Ban Nha góp vốn đầu tư vào những nghành nghề dịch vụ như thương mại hoá năng lượng tái tạo ( Iberdrola là nhà khai thác nguồn năng lượng tái tạo lớn nhất quốc tế [ 110 ] ), những công ty công nghệ tiên tiến, điện tử như BQ, Telefónica, Abengoa, Mondragon Corporation, Movistar, Hisdesat, Indra, những nhà phân phối tàu hoả như CAF, Talgo, những công ty toàn thế giới như công ty dệt may Inditex, xe hơi SEAT, những công ty dầu mỏ như Repsol, và sáu trong số mười hãng thiết kế xây dựng chuyên về giao thông vận tải lớn nhất quốc tế vào năm 2009 là của Tây Ban Nha, như Ferrovial, Acciona, ACS, OHL và FCC. [ 111 ]

Trong số các quốc gia Liên minh châu Âu, Tây Ban Nha xếp thứ hai sau Pháp về tỷ lệ đất dành cho mục đích nông nghiệp.[112] Các khu vực trồng trọt được canh tác theo hai cách thức đa dạng cao độ. Các khu vực dựa vào canh tác không tưới nước (secano) chiếm 85% toàn bộ diện tích trồng trọt, chỉ dựa vào mưa làm nguồn nước. Chúng gồm các khu vực ẩm tại miền bắc và tây bắc, cũng như các vùng khô hạn rộng lớn không có hệ thống tưới tiêu. Các khu vực có năng suất hơn nhiều là canh tác có tưới nước (regadío), chiếm khoảng 3 triệu ha vào năm 1986, tăng gấp đôi từ năm 1950. Đặc biệt đáng chú ý là phát triển tại Almería—một trong các tỉnh khô hạn và hoang vắng nhất đất nước, các cây trồng rau quả vụ đông tại đây hiện được xuất khẩu sang châu Âu.
Trên một nửa diện tích được tưới nước trồng ngô, cây ăn quả, và các loại rau. Các nông sản khác hưởng lợi từ hệ thống tưới tiêu là nho, bông, củ cải đường, khoai tây, đậu, ô liu, xoài, dâu tây, cà chua và cỏ chăn nuôi. Tuỳ theo tính chất của cây trồng, có thể thu hoạch hai vụ liên tiếp trong một năm. Các loại quả họ cam chanh là nông sản xuất khẩu hàng đầu của Tây Ban Nha. Do gia tăng tập trung vào chăn nuôi, Tây Ban Nha trở thành quốc gia nhập khẩu thuần về lương thực có hạt, để làm thức ăn gia súc.

Benidorm là một trong các địa điểm du lịch ven biển lớn nhất tại Tây Ban NhaDu lịch là một ngành có góp phần lớn cho kinh tế tài chính Tây Ban Nha, chiếm khoảng chừng 11 % GDP. [ 113 ] Kể từ thập niên 1960 và 1970, Tây Ban Nha là một điểm đến phổ cập trong những ngày nghỉ mùa hè, đặc biệt quan trọng là có lượng lớn hành khách từ Anh, Pháp, Đức và những vương quốc Benelux. Nhờ đó, ngành du lịch Tây Ban Nha tăng trưởng đến vị trí số 1 quốc tế. [ 114 ] Năm năm nay, Tây Ban Nha có lượng hành khách ngoại bang đông thứ ba quốc tế, với 75,3 triệu lượt, là năm thứ tư liên tục phá kỷ lục. [ 115 ] Tây Ban Nha đứng hạng nhất trong số 136 vương quốc theo chỉ số cạnh tranh đối đầu lữ hành và du lịch năm 2017 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, [ 116 ] giữ vững thứ hạng từ năm năm ngoái. [ 117 ]Các khu nghỉ ngơi và bãi biển mùa hè là mô hình du lịch tiên phong được tăng trưởng tại Tây Ban Nha, và đến nay chúng tạo ra thu nhập lớn nhất cho kinh tế tài chính vương quốc. Khí hậu ôn hoà quanh năm và những bãi biển cát trải dài ven Địa Trung Hải và Đại Tây Dương, cũng như hai quần đảo Baleares và Canaria lôi cuốn hành khách phía bắc châu Âu trong nhiều thập niên qua. Thị trường số 1 của du lịch bãi biển Tây Ban Nha là Anh, Đức và Pháp. [ 118 ] [ 119 ] Các bờ biển nổi tiếng nhất tại đại lục Tây Ban Nha nằm ven Địa Trung Hải. Costa Brava, Costa Daurada và Costa del Maresme, tại Cataluña rất phổ cập với hành khách Pháp và trong nước Tây Ban Nha với những khu nghỉ ngơi điển hình nổi bật là Salou và thành phố Barcelona. Tại Valencia có Costa Blanca, nơi này cực kỳ thông dụng so với hành khách Anh và Đức, Benidorm là thành phố mùa hè số 1 tại Tây Ban Nha. Một số điểm đến mùa hè nổi tiếng quốc tế, như Marbella tại tỉnh Málaga và Sotogrande tại tỉnh Cádiz. Thành phố Málaga là một điểm đến thuộc Costa del Sol và cũng là một trong những bến cảng lớn nhất Tây Ban Nha, liên tục đón những tàu du lịch. Quần đảo Baleares tại Địa Trung Hải và quần đảo Canaria tại Đại Tây Dương cũng là những điểm đến rất thông dụng so với người Tây Ban Nha và châu Âu. Ngoài du lịch ngày hè, những phương pháp khác như du lịch văn hoá và kỷ niệm hay thể thao vui chơi cũng được tăng trưởng tại những khu vực này, như những thành phố nổi tiếng Barcelona và Valencia .Do là giao điểm của nhiều nền văn minh, Tây Ban Nha có nhiều thành thị lịch sử dân tộc, những điểm đến chính trước hết là hai thành phố lớn Madrid và Barcelona, cũng là hai điểm đến số 1 châu Âu. 13 thành phố tại Tây Ban Nha đã được công nhận là di sản quốc tế UNESCO : [ 120 ] Alcalá de Henares, Ávila, Cáceres, Córdoba, Cuenca, Ibiza, Mérida, Salamanca, San Cristóbal de La Laguna, Santiago de Compostela, Segovia, Tarragona và Toledo. Đến năm 2017, Tây Ban Nha có tổng số 46 di sản quốc tế, đứng thứ ba sau Ý và Trung Quốc. [ 121 ] Các điểm đến hạng nhất khác là Sevilla, Granada, Santander, Oviedo, Gijón, Bilbao và San Sebastián .Tây Ban Nha là địa phương quan trọng so với Công giáo La Mã, 1 số ít thánh địa linh thiêng nhất của Giáo hội Công giáo nằm tại Tây Ban Nha : Thành phố Santiago de Compostela tại Galicia là khu vực rất linh thứ ba sau Thành Vatican và Jerusalem. Thành phố cũng là điểm cuối của Con đường Thánh Jacobe. Santo Toribio de Liébana thuộc vùng Cantabria và Caravaca de la Cruz thuộc vùng Murcia cũng là những khu vực rất thiêng của Cơ Đốc giáo. Các địa phương này lôi cuốn người hành hương và hành khách từ khắp quốc tế .
[122]Các tua bin gió tại Cádiz, Tây Ban Nha là nước có hiệu suất lắp ráp nguồn năng lượng gió lớn thứ năm quốc tế vào năm năm ngoáiTheo The World Factbook, vào năm 2011 Tây Ban Nha sản xuất 276,8 TWh điện, và tiêu thụ 249,7 TWh điện trong cùng năm. Trong những năm gần đây, Tây Ban Nha góp vốn đầu tư lớn vào ngành nguồn năng lượng tái tạo với tiềm năng là mức phát thải cácbon bằng không trước năm 2050. Theo REE, vào tháng 3 năm năm ngoái đại lục Tây Ban Nha sản xuất 69 % điện năng từ những công nghệ tiên tiến tạo ra phát thải cácbon bằng không, gồm nguồn năng lượng tái tạo cùng với 1 số ít nguồn năng lượng hạt nhân. Năng lượng hạt nhân phân phối 23,8 % điện năng cho toàn nước vào tháng 3, còn 47 % đến từ những nguồn tái tạo. Hầu hết điện năng từ nguồn tái tạo được sản xuất tại Tây Ban Nha là từ gió, và theo REE từ tháng 1 đến tháng 3 năm năm ngoái, nguồn năng lượng gió chiếm 23,7 % sản xuất điện năng trong khi nguồn năng lượng hạt nhân chiếm 22,7 %. [ 123 ]Tây Ban Nha là một trong những vương quốc đứng vị trí số 1 quốc tế về tăng trưởng và sản xuất nguồn năng lượng tái tạo. Năm 2010, Tây Ban Nha đứng đầu quốc tế về nguồn năng lượng Mặt trời khi vượt qua Hoa Kỳ do có xí nghiệp sản xuất nguồn năng lượng khổng lồ mang tên La Florida. [ 124 ] [ 125 ] Tây Ban Nha cũng là nước sản xuất nguồn năng lượng gió chủ chốt của châu Âu, vào năm 2010 những tua bin gió tại đây sản xuất 42,976 GWh điện, chiếm 16,4 % tổng lượng điện năng sản xuất tại Tây Ban Nha. [ 126 ] [ 127 ] [ 128 ] Ngày 9 tháng 11 năm 2010, nguồn năng lượng gió đạt đỉnh điểm lịch sử dân tộc tức thời khi chiếm 53 % nhu yếu điện năng của đại lục Tây Ban Nha [ 129 ] và phát ra lượng điện năng tương tự với của 14 lò phản ứng hạt nhân. [ 130 ] Các nguồn nguồn năng lượng tái tạo khác tại Tây Ban Nha là thuỷ điện, sinh khối và hải dương. [ 131 ] Các nguồn nguồn năng lượng không tái tạo được sử dụng tại Tây Ban Nha là hạt nhân ( tám lò phản ứng đang hoạt động giải trí ), khí đốt, than đá, dầu mỏ. Các nguyên vật liệu hoá thạch sản xuất 58 % lượng điện năng của Tây Ban Nha vào năm 2009, dưới mức trung bình của OECD là 61 %. [ 132 ]
[133]Tàu cao tốc AVE của Tây Ban Nha có vận tốc lên đến 310 km / hHệ thống đường đi bộ Tây Ban Nha hầu hết do TW quản trị, với sáu đường cao tốc link Madrid đến xứ Basque, Cataluña, Valencia, Tây Andalucía, Extremadura và Galicia. Ngoài ra, còn có những đường cao tốc dọc bờ biển Đại Tây Dương ( Ferrol đến Vigo ), Cantabria ( Oviedo đến San Sebastián ) và Địa Trung Hải ( Girona đến Cádiz ). Tây Ban Nha đặt tiềm năng một triệu xe hơi điện trên đường vào năm năm trước, nằm trong kế hoạch của chính phủ nước nhà nhằm mục đích tiết kiệm chi phí nguồn năng lượng và tăng hiệu suất cao sử dụng nguồn năng lượng. [ 134 ]Tây Ban Nha có mạng lưới đường tàu cao tốc quy mô nhất tại châu Âu, và đứng thứ hai quốc tế sau Trung Quốc. [ 135 ] [ 136 ] Tính đến tháng 10 năm 2010, Tây Ban Nha có tổng số 3.500 km đường ray cao tốc, link Málaga, Sevilla, Madrid, Barcelona, Valencia và Valladolid, với những đoàn tàu đạt vận tốc lên tới 300 km / h. Tính theo trung bình toàn mạng lưới hệ thống vào năm 2010, đường tàu cao tốc AVE của Tây Ban Nha nhanh nhất quốc tế, tiếp theo là Shinkansen của Nhật Bản và TGV của Pháp. [ 137 ] Về tính đúng giờ, đường tàu cao tốc Tây Ban Nha xếp hạng nhì quốc tế sau Nhật Bản. [ 138 ] Nếu đạt được tiềm năng tham vọng của chương trình AVE ( đường tàu cao tốc Tây Ban Nha ), đến năm 2020 Tây Ban Nha sẽ có 7.000 km đường tàu cao tốc link hầu hết hàng loạt những thành phố cấp tỉnh đến Madrid trong vòng dưới ba tiếng và đến Barcelona trong vòng dưới bốn tiếng .Tây Ban Nha có 47 trường bay công cộng, bận rộn nhất là Madrid-Barajas với hơn 50 triệu hành khách vào năm năm nay, đứng thứ 25 quốc tế và đứng thứ 5 tại châu Âu. Barcelona-El Prat cũng là một trường bay quan trọng, Giao hàng hơn 44 triệu lượt hành khách vào năm năm nay, đứng thứ 33 quốc tế. Các trường bay quan trọng khác có trên 10 triệu hành khách nằm tại Majorca, Málaga, Las Palmas ( Gran Canaria ), Alicante, những trường bay khác có lượng hành khách từ 4-10 triệu hành khách. Ngoài ra, có trên 30 trường bay có dưới 4 triệu hành khách .
Thay đổi tháp dân số của Tây Ban Nha từ năm 1950 đến năm năm trướcViện Thống kê vương quốc ước tính dân số Tây Ban Nha đạt 46.507.760 người vào ngày 1 tháng 1 năm năm trước, [ 139 ] trong đó 41.831.739 người có quốc tịch Tây Ban Nha và 4.676.022 người quốc tế, chiếm 10,05 %. Dân số Tây Ban Nha đạt đỉnh vào năm 2012, sau đó dân số suy giảm do có nhiều người nhập cư tại Tây Ban Nha đã hồi hương do tác động ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế và kinh tế tài chính. [ 140 ]Mật độ dân số của Tây Ban Nha là 92,16 người / km², thấp hơn so với hầu hết những vương quốc Tây Âu khác. Phân bổ dân cư trên toàn chủ quyền lãnh thổ rất không cân đối, những nơi tập trung chuyên sâu đông dân cư nhất nằm ven bờ biển, thung lũng sông Guadalquivir ( và ở một mức độ thấp hơn là Ebro ) và vùng đô thị của Madrid, trong khi phần nội lục còn lại rất thưa dân. Dân số Tây Ban Nha tăng hơn gấp đôi kể từ mức 18,6 triệu vào năm 1900, hầu hết là do dân số bùng nổ trong thập niên 1960 và đầu thập niên 1970. [ 141 ]Người Tây Ban Nha địa phương chiếm 88 % tổng dân số Tây Ban Nha ( 2008 ). Sau khi tỷ suất sinh giảm sâu trong thập niên 1980 và tỷ suất tăng trưởng dân số giảm, dân số Tây Ban Nha lại có khunh hướng ngày càng tăng, khởi đầu là do làn sóng hồi hương của những người Tây Ban Nha đã di cư sang những vương quốc châu Âu khác trong thập niên 1970, và gần đây là do lượng lớn người nhập cư. Người nhập cư tại Tây Ban Nha hầu hết đến từ Mỹ Latinh, Bắc Phi, Đông Âu, và châu Phi hạ Sahara. [ 142 ]Năm 2008, Tây Ban Nha cấp quyền công dân cho 84.170 người, hầu hết là người đến từ Ecuador, Colombia và Maroc. [ 143 ] Một tỷ suất đáng kể dân cư ngoại bang tại Tây Ban Nha đến từ những vương quốc Tây và Trung Âu khác, họ cư trú đa phần tại bờ biển Địa Trung Hải và quần đảo Baleares, nhiều người trong số đó chọn sống tại Tây Ban Nha để nghỉ hưu hoặc thao tác từ xa .Có một lượng đáng kể hậu duệ của những người thực dân và di dân Tây Ban Nha tại những nơi khác trên quốc tế, nhất là tại Mỹ Latinh. Từ cuối thế kỷ XV, có nhiều người thực dân Iberia đã định cư tại Mỹ Latinh và đến nay hầu hết người da trắng Mỹ Latinh có nguồn gốc Tây Ban Nha hoặc Bồ Đào Nha. Khoảng 240.000 người Tây Ban Nha di cư trong thế kỷ XVI, hầu hết là đến Peru và Mexico. [ 144 ] Có thêm 450.000 người rời đi trong thế kỷ XVII. [ 145 ] Từ năm 1846 đến năm 1932 theo ước tính có gần 5 triệu người Tây Ban Nha di cư sang châu Mỹ, đặc biệt quan trọng là sang Argentina và Brasil. [ 146 ] Khoảng hai triệu người Tây Ban Nha di cư sang những vương quốc Tây Âu khác từ năm 1960 đến năm 1975. Trong cùng quá trình này, hoàn toàn có thể 300.000 người đã sang Mỹ Latinh. [ 147 ]Giáo dục đào tạo quốc dân tại Tây Ban Nha được không lấy phí và bắt buộc so với thiếu niên từ sáu đến 16 tuổi. Hệ thống giáo dục hiện hành được pháp luật theo luật giáo dục năm 2006. [ 148 ] Năm năm trước, luật giáo dục được sửa đổi một phần. [ 149 ] Từ năm 1970 đến năm năm trước, Tây Ban Nha từng có bảy luật giáo dục khác nhau ( LGE, LOECE, LODE, LOGSE, LOPEG, LOE và LOMCE ). [ 150 ] Hệ thống y tế tại Tây Ban Nha được cho là thuộc vào hàng tốt nhất quốc tế, đứng thứ bảy trong xếp hạng của Tổ chức Y tế quốc tế vào năm 2000. [ 151 ] Chăm sóc y tế là nghành công cộng, phổ quát và không tính tiền cho toàn thể công dân hợp pháp của Tây Ban Nha. [ 152 ]

Các vùng đô thị

Phân bổ địa lý dân số Tây Ban Nha vào năm 2008

Nguồn: “Áreas urbanas +50“, Bộ Công trình công cộng và Giao thông (2013)[156]

Hiến pháp 1978 công nhận một vài thực thể đương đại —dân tộc— và khu vực, trong bối cảnh quốc gia Tây Ban Nha. Tây Ban Nha trên thực tế là một nhà nước đa dân tộc.[161][162] Bản sắc Tây Ban Nha thay vào đó tích luỹ từ xếp tầng các bản sắc lãnh thổ và dân tộc-ngôn ngữ khác nhau thay vì một bản sắc Tây Ban Nha đơn nhất. Trong một số trường hợp, bản sắc lãnh thổ có thể xung đột với văn hoá chi phối Tây Ban Nha. Các bản sắc truyền thống riêng biệt của Tây Ban Nha gồm có người Basque, người Catalan, người Galicia, người Andalucía và người Valencia,[163] mặc dù vậy trong mức độ nhất định toàn bộ 17 cộng đồng tự trị có thể tuyên bố một bản sắc địa phương riêng biệt.

Tây Ban Nha có một số hậu duệ của cư dân đến từ các thuộc địa cũ, đặc biệt là Mỹ Latinh và Bắc Phi. Một lượng nhỏ di dân đến từ một vài quốc gia châu Phi hạ Sahara đến định cư tại Tây Ban Nha trong thời gian gần đây. Ngoài ra, còn có số lượng đáng kể các di dân châu Á, hầu hết là người gốc Trung Đông, Nam Á và Trung Quốc. Nhóm di dân lớn nhất là người châu Âu, với số lượng lớn nhất là người Romania, Anh, Đức, Pháp.[164] Người gitanos thuộc nhóm Di-gan bắt đầu đến Tây Ban Nha trong thế kỷ XVI; ước tính số người Di-gan tại Tây Ban Nha dao động từ 750.000 đến một triệu.[165][166][167][168][169] Trong quá khứ, người Do Thái Sephardi và người Morisco là các nhóm thiểu số chính có nguồn gốc tại Tây Ban Nha và có đóng góp cho văn hoá Tây Ban Nha.[170]

Theo cơ quan chính phủ Tây Ban Nha, có 5,7 triệu dân cư quốc tế sống tại Tây Ban Nha vào năm 2011, chiếm 12 % tổng dân số. Theo tài liệu cấp phép cư trú vào năm 2011, có trên 860.000 người Romania, khoảng chừng 770.000 người Maroc, khoảng chừng 390.000 người Anh, và 360.000 người Ecuador. [ 171 ] Các hội đồng quốc tế phần đông khác là người Colombia, người Bolivia, người Đức, người Ý, người Bulgaria và người Hoa. Có trên 200.000 di dân từ châu Phi hạ Sahara sống tại Tây Ban Nha, hầu hết là người Senegal và người Nigeria. [ 172 ] Khủng hoảng kinh tế tài chính lê dài năm 2010 – 2011 kiến rất nhiều người nhập cư rời khỏi Tây Ban Nha do thiếu việc lam, chỉ riêng năm 2011 có trên nửa triệu người rời khỏi Tây Ban Nha. [ 173 ]
Bản đồ ngôn từ tại Tây Ban Nha ( đơn giản hoá )

Tây Ban Nha là quốc gia đa ngôn ngữ công khai,[174] và hiến pháp quy định rằng quốc gia sẽ bảo vệ “toàn thể người Tây Ban Nha và các dân tộc của Tây Ban Nha trong việc thực thi nhân quyền, văn hoá và truyền thống, ngôn ngữ và các thể chế của họ.[175] Tiếng Tây Ban Nha (español) được công nhận chính thức trong hiến pháp với tên gọi tiếng Castilla (castellano), là ngôn ngữ chính thức của toàn thể quốc gia, và mọi người Tây Ban Nha có quyền và nghĩa vụ biết ngôn ngữ này. Hiến pháp cũng quy định rằng “mọi ngôn ngữ Tây Ban Nha khác” cũng sẽ có vị thế chính thức tại các cộng đồng tự trị tương ứng của chúng, phù hợp với các quy chế tự trị của địa phương, pháp luật cấp khu vực.[176]

Các ngôn ngữ có địa vị đồng chính thức cùng tiếng Tây Ban Nha là: Tiếng Basque (euskara) tại Xứ Basque và Navarra. Tiếng Catalan (català) có vị thế chính thức tại Cataluña, quần đảo Baleares, và tại Cộng đồng Valencia với tên gọi chính thức là tiếng Valencia (valencià). Tiếng Galicia (galego) có vị thế chính thức tại Galicia. Xét theo tỷ lệ tổng dân số, tiếng Basque được nói bởi 2%, Catalan/Valencia bởi 17%, và tiếng Galicia bởi 7%.[177] Tại Cataluña, tiếng Aran (aranés), một dạng địa phương của tiếng Occitan, được tuyên bố là ngôn ngữ đồng chính thức cùng với tiếng Catalan và tiếng Tây Ban Nha từ năm 2006. Các ngôn ngữ thiểu số Roman khác mặc dù không có địa vị chính thức, song được công nhận đặc biệt như nhóm Astur-Leon (Asturias – asturianu, còn gọi là bable – tại Asturias[178] và León – llionés – tại Castilla và León) và tiếng Aragón (aragonés) tại Aragón. Tại thành phố tự trị Melilla trên bờ biển Bắc Phi, một phần đáng kể dân chúng nói tiếng Berber Riff. Tại các khu vực bờ biển Địa Trung Hải, tiếng Anh và tiếng Đức được nói rộng rãi bởi du khách, ngoại kiều và lao động du lịch.[179]

Tôn giáo tại Tây Ban Nha
Công giáo La Mã			70.2%
Không tôn giáo			25.0%
Đức tin khác			2.6%
Không trả lời			2.1%
Nguồn:[180]

Công giáo La Mã từ lâu đã là tôn giáo chính tại Tây Ban Nha, và mặc dầu không còn có vị thế chính thức theo pháp lý, tuy nhiên trong hàng loạt những trường học công lập tại Tây Ban Nha học sinh sẽ lựa chọn một lớp tôn giáo hoặc dân tộc bản địa. Công giáo La Mã là tôn giáo được giảng dạy nhiều nhất, tuy nhiên việc giảng dạy về Hồi giáo, [ 181 ] Do Thái giáo, [ 182 ] và Tin Lành [ 183 ] cũng được pháp lý công nhận. Theo một nghiên cứu và điều tra vào tháng 6 năm năm nay của Trung tâm Nghiên cứu Xã hội học Tây Ban Nha, có khoảng chừng 68 % người Tây Ban Nha tự xác lập là Fan Hâm mộ Công giáo La Mã, 2 % tin theo những giáo phái khác, và khoảng chừng 27 % tự nhận là không tôn giáo. Hầu hết người Tây Ban Nha không tiếp tục tham gia những nghi thức tôn giáo. Nghiên cứu này cũng cho thấy rằng trong những người Tây Ban Nha tự xác lập theo một tôn giáo, 59 % hầu hết không hoặc không khi nào đến nhà thời thánh, 16 % đi nhà thời thánh vài lần một năm, 9 % đi vài lần mỗi tháng và 15 % đi vào mọi Chủ nhật hoặc nhiều lần một tuần. [ 180 ] Các cuộc thăm dò và khảo sát gần đây cho thấy rằng những người vô thần và bất khả tri chiếm từ 20 % đến 27 % dân số Tây Ban Nha. [ 180 ] [ 184 ] [ 185 ] Tây Ban Nha cũng là vương quốc có số dân theo đạo Công giáo lớn thứ 4 châu Âu ( sau Ý, Pháp và Ba Lan ) .
Mặc dù xã hội Tây Ban Nha trở nên thế tục hơn đáng kể trong những thập niên gần đây, tuy nhiên dòng di dân Mỹ La tinh có xu thế hành đạo can đảm và mạnh mẽ, do đó giúp Giáo hội Công giáo Phục hồi. Có bốn giáo hoàng là người Tây Ban Nha : Dámaso I, Calixto III, Alejandro VI và Benedicto XIII. Chủ nghĩa thần bí Tây Ban Nha là nguồn tri thức quan trọng để chống lại Tin Lành, do nữ tu cải cách Teresa thành Jesús đứng vị trí số 1. Dòng Tên do Ignacio de Loyola và Francisco Javier xây dựng. Trong thập niên 1960, những tu sĩ Dòng Tên là Pedro Arrupe và Ignacio Ellacuría nằm trong trào lưu Thần học giải phóng .Các giáo hội Tin Lành có khoảng chừng 1,2 triệu thành viên. [ 186 ] Có khoảng chừng 105.000 Fan Hâm mộ Nhân chứng Jehovah. Giáo hội những Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giê Su Ky Tô có khoảng chừng 46.000 Fan Hâm mộ trong 133 giáo đoàn khắp những vùng trong nước và có một đền thờ tại Q. Moratalaz của Madrid. [ 187 ]Một điều tra và nghiên cứu của Liên hiệp những hội đồng Hồi giáo Tây Ban Nha cho thấy có khoảng chừng 1,7 triệu dân cư có nguồn gốc Hồi giáo sống tại Tây Ban Nha tính đến năm 2012, chiếm 3-4 % tổng dân số Tây Ban Nha. Đại đa số là những di dân và hậu duệ của những người có nguồn gốc từ Maroc và những vương quốc châu Phi khác. Có trên 514.000 ( 30 % ) người trong số họ có quốc tịch Tây Ban Nha. [ 188 ]Các làn sóng di dân gần đây kéo theo ngày càng tăng số lượng những Fan Hâm mộ Ấn Độ giáo, Phật giáo, Sikh giáo và Hồi giáo. Sau Reconquista vào năm 1492, người Hồi giáo không còn sống tại Tây Ban Nha trong nhiều thế kỷ. Đến cuối thế kỷ XIX, Tây Ban Nha bành trướng tại miền tây-bắc châu Phi, và trao quyền công dân rất đầy đủ cho 1 số ít dân cư tại Maroc thuộc Tây Ban Nha và Tây Sahara. Do Thái giáo trong thực tiễn không sống sót ở Tây Ban Nha từ sau sự kiện trục xuất vào năm 1492 cho đến thế kỷ XIX, sau đó người Do Thái lại được phép nhập cư. Hiện nay có khoảng chừng 62.000 Fan Hâm mộ Do Thái giáo tại Tây Ban Nha, hầu hết đến trong thế kỷ qua. Khoảng 80.000 người Do Thái được cho là sống ở Tây Ban Nha trước năm 1492. [ 189 ]
Về phương diện văn hoá, Tây Ban Nha là một vương quốc phương Tây, phần nhiều mọi góc nhìn của đời sống Tây Ban Nha đều mang di sản La Mã, do đó Tây Ban Nha là một trong những vương quốc Latinh lớn của châu Âu. Văn hoá Tây Ban Nha có dấu ấn là liên hệ lịch sử dân tộc can đảm và mạnh mẽ với Công giáo La Mã, tôn giáo này giữ vai trò chủ chốt trong việc hình thành vương quốc và sau đó là kiến thiết xây dựng truyền thống. Nghệ thuật, kiến trúc, nhà hàng Tây Ban Nha được định hình từ những làn sóng xâm lăng sau đó nhau, cùng với khí hậu và địa lý Địa Trung Hải. Thời kỳ thực dân lê dài nhiều thế kỷ đã toàn cầu hoá ngôn từ và văn hoá Tây Ban Nha, Tây Ban Nha cũng tiếp đón những yếu tố văn hoá và thương mại từ đế quốc phong phú của mình .Tính đến năm 2017, Tây Ban Nha có 46 di sản quốc tế, nhiều thứ ba quốc tế, sau Ý và Trung Quốc. Trong đó, có 40 di sản văn hoá, 4 di sản tự nhiên và hai di sản hỗn hợp [ 121 ] Ngoài ra, Tây Ban Nha còn có 16 di sản văn hoá phi vật thể, xếp thứ nhất tại châu Âu. [ 190 ]

Trong Reconquista, sử thi Cantar de Mio Cid viết về một nhân vật thực, với các trận chiến, chinh phục và cuộc sống hàng ngày. Các tác phẩm khác từ thời kỳ Trung cổ là Mester de Juglaría, Mester de Clerecía, Coplas por la muerte de su padre hay El Libro de buen amor. Đến thời Phục hưng, các tác phẩm lớn là La Celestina và El Lazarillo de Tormes, trong khi văn học tôn giáo được hình thành với các nhà thơ như Luis de León, San Juan de la Cruz, Santa Teresa de Jesús.

Baroque là giai đoạn quan trọng nhất đối với văn hoá Tây Ban Nha, do đây cũng là thời kỳ Đế quốc Tây Ban Nha hưng thịnh. Tác phẩm nổi tiếng Don Quijote xứ La Mancha của Miguel de Cervantes được viết trong thời kỳ này. Các nhà văn khác vào thời baroque là Francisco de Quevedo, Lope de Vega, Calderón de la Barca hay Tirso de Molina. Trong Thời kỳ Khai sáng, nổi lên các tên tuổi như Leandro Fernández de Moratín, Benito Jerónimo Feijóo, Gaspar Melchor de Jovellanos hay Leandro Fernández de Moratín. Đến thời kỳ lãng mạn, José Zorrilla sáng tạo ra một trong những nhân vật điển hình nhất của văn học châu Âu là Don Juan Tenorio. Các nhà văn khác trong thời lãng mạn là Gustavo Adolfo Bécquer, José de Espronceda, Rosalía de Castro hay Mariano José de Larra. Đến thời kỳ hiện thực, nổi lên các tên tuổi như Benito Pérez Galdós, Emilia Pardo Bazán, Leopoldo Alas (Clarín), Concepción Arenal, Vicente Blasco Ibáñez và Menéndez Pelayo. Chủ nghĩa hiện thực miêu tả sinh hoạt và xã hội đương đại một cách thực tế. Trong tinh thần “chủ nghĩa hiện thực” nói chung, các tác giả hiện thực chọn miêu tả các hoạt động và trải nghiệm thường nhật và tầm thường, thay vì lãng mạn hoá hoặc cách điệu hoá.

Một nhóm nhà văn gọi là Thế hệ 1898 được đặt theo sự kiện Hoa Kỳ tiêu diệt hạm đội của Tây Ban Nha tại Cuba vào năm 1898, sự kiện gây ra một cuộc khủng hoảng văn hoá tại Tây Ban Nha. Thất bại vào năm 1898 dẫn đến hình thành các nhà văn tìm kiếm các giải pháp thực tiễn về chính trị, kinh tế và xã hội với các bài tiểu luận, chúng được gộp thành nhóm văn học Regeneracionismo. Đây là một nhóm nhà văn trẻ, trong số đó có Miguel de Unamuno, Pío Baroja và José Martínez Ruiz (Azorín), thất bại trước Hoa Kỳ và hậu quả văn hoá của nó dẫn đến thay đổi sâu sắc và cấp tiến hơn trong văn học, tác động đến cả hình thức và nội dung. Các nhà văn này cùng với Ramón del Valle-Inclán, Antonio Machado, Ramiro de Maeztu, và Ángel Ganivet, được gọi là Thế hệ ’98.

Thế hệ 1914 hay Novecentismo là nhóm kế tiếp, lấy tên theo năm bùng phát Chiến tranh thế giới thứ nhất, và là năm phát hành tác phẩm lớn đầu tay của tiếng nói hàng đầu trong thế hệ là José Ortega y Gasset. Một số nhà văn khá trẻ đã tạo chỗ đứng cho mình trong văn hoá Tây Ban Nha. Các tiếng nói hàng đầu gồm có Juan Ramón Jiménez, các viện sĩ hàn lâm và nhà văn tiểu luận Ramón Menéndez Pidal, Gregorio Marañón, Manuel Azaña, Maria Zambrano, Eugeni d’Ors, Clara Campoamor và Ortega y Gasset, và các tiểu thuyết gia Gabriel Miró, Ramón Pérez de Ayala, và Ramón Gómez de la Serna. Dù vẫn được thúc đẩy từ các vấn đề quốc dân và tồn tại của thế hệ ’98, song họ tiếp cận các chủ đề này với tầm nhìn xa hơn và khách quan hơn. Salvador de Madariaga cũng là một tri thức và nhà văn nổi bật, ông là một trong những người lập ra Đại học châu Âu (College of Europe) và là soạn giả của bản tuyên ngôn thành lập Quốc tế Tự do.

Thế hệ 1927 gồm các nhà văn như Pedro Salinas, Jorge Guillén, Federico García Lorca, Vicente Aleixandre, Dámaso Alonso. Họ đều là các học giả về di sản văn hoá dân tộc, lại là một chứng cứ về tác động của những lời kêu gọi regeneracionistas và thế hệ 1898 đối với giới tri thức Tây Ban Nha về việc chuyển sang hướng nội, ít nhất là một phần.

Hai nhà văn lớn vào nửa sau thế kỷ XX và từng đạt giải Nobel là Camilo José Cela và Miguel Delibes thuộc Thế hệ 36. Tây Ban Nha là một trong những vương quốc có số lượng lớn nhất công dân đạt giải Nobel văn học, họ cùng với những người đạt giải đến từ Mỹ Latinh khiến cho văn học tiếng Tây Ban Nha nằm vào hàng được giải nhiều nhất. Các nhà văn Tây Ban Nha là José Echegaray, Jacinto Benavente, Juan Ramón Jiménez, Vicente Aleixandre và Camilo José Cela. Nhà văn José Saramago cũng được trao giải Nobel, ông sống nhiều năm tại Tây Ban Nha và cũng nổi tiếng với những tư tưởng Iberia. Thế hệ 50 có tên tuổi là những đứa con của nội chiến, với những nhà văn Rosa Chacel, Gloria Fuertes, Jaime Gil de Biedma, Juan Goytisolo, Carmen Martín Gaite, Ana María Matute, Juan Marsé, Blas de Otero, Gabriel Celaya, Antonio Gamoneda, Rafael Sánchez Ferlosio hay Ignacio Aldecoa .
El Expolio của Tranhcủa El Greco, vẽ từ năm 1577 – 1579Hội họa Tây Ban Nha là một thành phần không hề thiếu của hội họa châu Âu và có tầm ảnh hưởng tác động rất lớn. Do sự phong phú về lịch sử dân tộc, địa lý, văn hóa truyền thống, hội họa Tây Ban Nha cũng chịu ảnh hưởng tác động của rất nhiều những nền hội họa khác nhau như Pháp, Ý. Đất nước này là quê nhà của rất nhiều họa sỹ nổi tiếng toàn quốc tế trong hai phe phái Baroque và văn minh .Trong phe phái hội họa baroque, Tây Ban Nha có hai họa sỹ rất nổi tiếng là Diego Velázquez ( 1599 – 1660 ) và Francisco Goya ( 1746 – 1828 ). Diego Velázquez là họa sỹ số 1 dưới triều vua Felipe IV. Ông là một họa sỹ theo chủ nghĩa cá thể, ngoài những tác phẩm vẽ những toàn cảnh lịch sử vẻ vang và văn hóa truyền thống, ông còn vẽ về những mái ấm gia đình hoàng tộc của Tây Ban Nha và những người tầm trung. Còn Francisco Goya là một họa sỹ chuyên vẽ những tranh chân dung về những vị vua của Tây Ban Nha và mái ấm gia đình hoàng tộc của những vua Carlos IV và vua Fernando VII. Ông còn vẽ tranh về những dịp tiệc tùng, phác thảo tranh châm biếm, những cảnh cuộc chiến tranh và những trận đánh. Ông cũng từng tham gia cách mạng Tây Ban Nha .

Trong thế kỷ XX, một trong những họa sĩ nổi tiếng nhất toàn thế giới của Tây Ban Nha là danh họa Pablo Picasso (1881-1973). Cùng với Georges Braque, ông được coi là người đồng sáng lập của trường phái hội họa lập thể. Cũng không thể không nhắc tới Salvador Dalí (1904-1989), một họa sĩ lớn khác của Tây Ban Nha theo chủ nghĩa siêu thực. Ông còn là một nhà điêu khắc, nhiếp ảnh và sản xuất phim và từng đoạt giải Oscar với bộ phim hoạt hình Destiny. Năm 1982, ông được vua Tây Ban Nha Juan Carlos phong chức hầu tước và được trao tặng huân chương Isabella.

Sân Sư tử trong hoàng cung AlhambraKiến trúc Tây Ban Nha, cũng như những mặt khác của nền văn hóa truyền thống này cũng trải qua nhiều tiến trình và chịu ảnh hưởng tác động của nhiều phong thái kiến trúc khác nhau, đồng thời cũng có tác động ảnh hưởng lớn đến kiến trúc của 1 số ít vương quốc khác. Dưới Đế chế Hồi giáo, mà đơn cử là vương triều Umayyad, thành phố Cordoba được xây dựng và trở thành một Thành Phố Hà Nội văn hóa truyền thống của người Hồi giáo. Phong cách kiến trúc Hồi giáo được gia nhập vào Tây Ban Nha và để lại rất nhiều khu công trình kiến trúc nổi tiếng, tiêu biểu vượt trội là hoàng cung Alhambra. Đồng thời, những vương quốc Công giáo ở Tây Ban Nha cũng hình thành phong thái nghệ thuật và thẩm mỹ của riêng họ, khởi đầu khá cách biệt với những phong thái kiến trúc châu Âu nhưng về sau đã hòa nhập vào những dòng kiến trúc La Mã và Gothic và đạt đến đỉnh điểm thẩm mỹ và nghệ thuật. Phong cách kiến trúc Mudéjar từ thế kỷ XII đến thế kỷ XVII là tác dụng của sự hòa trộn giữa những ảnh hưởng tác động văn hóa truyền thống của châu Âu và Ả Rập .Vào đầu thế kỷ XX, phong thái kiến trúc tân thời đã được hình thành bởi một số ít kiến trúc sư tài danh như Antoni Gaudí. Những phong thái kiến trúc văn minh của quốc tế ngày càng tăng trưởng. Tây Ban Nha đã có một cuộc cách mạng trong nghành kiến trúc, được kiến thiết xây dựng nên bởi hàng loạt những kiến trúc sư nổi tiếng như Rafael Moneo, Santiago Calatrava, Ricardo Bofill và rất nhiều người khác đã làm nên những khu công trình kiến trúc của quốc tế văn minh thời nay .

Điện ảnh Tây Ban Nha đạt được một số thành công quốc tế, như một số giải Oscar cho các bộ phim gần đây như El laberinto del fauno (Mê cung của Pan) và Volver.[191] Trong lịch sử lâu dài của điện ảnh Tây Ban Nha, nhà làm phim vĩ đại Luis Buñuel là người đầu tiên được thế giới công nhận, tiếp đến là Pedro Almodóvar trong thập niên 1980 với phong trào phản văn hoá La Movida Madrileña. Mario Camus và Pilar Miró làm việc cùng nhau trong Curro Jiménez.

Điện ảnh Tây Ban Nha cũng đạt được thành công xuất sắc quốc tế trong những năm qua với những phim của những đạo diễn như Segundo de Chomón, Florián Rey, Luis García Berlanga, Carlos Saura, Julio Medem, Isabel Coixet, Alejandro Amenábar, Icíar Bollaín và bạn bè David Trueba và Fernando Trueba. Các diễn viên Sara Montiel, Penélope Cruz hay Antonio Banderas nằm trong số những người trở thành ngôi sao 5 cánh Hollywood .

Âm nhạc và vũ đạo[sửa|sửa mã nguồn]

Flamenco là một hình thức nghệ thuật Andalucía tiến hoá từ Seguidilla Âm nhạc Tây Ban Nha thường được bên ngoài nhìn nhận là đồng nghĩa tương quan với flamenco, đây là một thể loại âm nhạc Tây Andalucía và không phổ cập ở bên ngoài vùng này. Các phong thái âm nhạc dân gian vùng miền khác nhiều mẫu mã tại Aragón, Cataluña, Valencia, Castile, Xứ Basque, Galicia, Cantabria và Asturias. Pop, rock, hip hop và heavy metal cũng phổ cập .Trong nghành âm nhạc cổ xưa, Tây Ban Nha sản sinh một số ít nhà soạn nhạc được chú ý quan tâm như Isaac Albéniz, Manuel de Falla và Enrique Granados cùng những ca sĩ và nghệ sĩ trình diễn như Plácido Domingo, José Carreras, Montserrat Caballé, Alicia de Larrocha, Alfredo Kraus, Pablo Casals, Ricardo Viñes, José Iturbi, Pablo de Sarasate, Jordi Savall và Teresa Berganza. Tại Tây Ban Nha, có trên bốn mươi dàn nhạc chuyên nghiệp, trong đó có Dàn nhạc giao hưởng Barcelona, Dàn nhạc Quốc gia Tây Ban Nha và Dàn nhạc giao hưởng Madrid. Các nhà hát opera lớn gồm có Teatro Real, Gran Teatre del Liceu, Teatro Arriaga và El Palau de les Arts Reina Sofía .Hàng nghìn người hâm mộ âm nhạc đến Tây Ban Nha mỗi năm để tham gia nhạc hội mùa hè Sónar được công nhận quốc tế, thường có những nghệ sĩ pop và techno số 1 hoặc có triển vọng, còn Benicàssim có khuynh hướng ra mắt những nghệ sĩ alternative rock và dance. [ 192 ] Hai liên hoan âm nhạc bộc lộ Tây Ban Nha hiện hữu trong âm nhạc quốc tế và phản ánh thị hiếu của người trẻ tuổi Tây Ban Nha .

Nhạc cụ truyền thống phổ biến nhất thế giới là guitar có nguồn gốc tại Tây Ban Nha.[193] Điển hình của miền bắc là kèn túi truyền thống gọi là gaiteros, chủ yếu là tại Asturias và Galicia.

Ẩm thực Tây Ban Nha rất đa dạng về các món ăn, bắt nguồn từ khác biệt về địa lý, văn hoá và khí hậu. Nó chịu ảnh hưởng mạnh của hải sản dồi dào tại vùng biển xung quanh Tây Ban Nha, và phản ánh cội nguồn Địa Trung Hải sâu sắc tại đây. Lịch sử quy mô của Tây Ban Nha cùng nhiều ảnh hưởng văn hoá có kết quả là một nền ẩm thực độc đáo. Đặc biệt, có thể dễ dàng xác định ba khu vực: Tây Ban Nha Địa Trung Hải gồm các khu vực ven biển từ Cataluña đến Andalucía, đặc điểm là dùng nhiều hải sản như pescaíto frito (cá chiên); một vài loại súp lạnh như gazpacho; và nhiều món ăn từ gạo như paella từ Valencia[194] và arròs negre (cơm đen) từ Cataluña.[195] Tây Ban Nha nội địa – Castilla, đặc trưng là các món súp nóng và đặc như “súp Castilla” làm từ bánh mì và tỏi, cùng các món hầm như cocido madrileño. Thực phẩm được bảo quản theo cách truyền thống là ướp muối như Jamón Ibérico, hoặc ngâm trong dầu ô liu như pho mát Manchego. Tây Ban Nha Đại Tây Dương là vùng bờ biển miền bắc, gồm Asturias, Basque, Cantabria và Galicia, có đặc trưng là các món hầm từ rau và cá như caldo gallego và marmitako, cũng như món giăm bông lacón. Các món nổi tiếng nhất của ẩm thực các vùng miền bắc thường dựa vào hải sản, như các món theo phong cách Basque là cá tuyết, cá ngừ hoặc cá trổng và tại Galicia là món polbo á feira từ mực và các món tôm cua.

Bóng đá là môn thể thao phổ cập nhất tại Tây Ban nhaNhiều kiểu bóng đá được chơi tại Tây Ban Nha từ thời La Mã, bóng đá kiểu Anh chi phối thể thao Tây Ban Nha kể từ đầu thế kỷ XX. Real Madrid C.F. và FC Barcelona nằm trong số những câu lạc bộ bóng đá thành công xuất sắc nhất trên quốc tế. Đội tuyển bóng đá vương quốc Tây Ban Nha giành chức vô địch châu Âu vào năm 1964, 2008 và 2012, và vô địch quốc tế năm 2010, và là đội tuyển tiên phong ba lần liên tục vô địch những giải quốc tế lớn .Bóng rổ, quần vợt, đua xe đạp điện, bóng ném, bóng đá trong nhà, đua mô tô, và về sau là Công thức một cũng quan trọng do có những giải quán quân người Tây Ban Nha trong tổng thể những môn này. Ngày nay, Tây Ban Nha là một cường quốc thể thao quốc tế, đặc biệt quan trọng là sau Thế vận hội Mùa hè 1992 được tổ chức triển khai tại Barcelona, sự kiện này khuyến khích mọi người chăm sóc nhiều đến thể thao trong nước. Ngành du lịch cũng kéo theo nâng cấp cải tiến trong hạ tầng thể thao, đặc biệt quan trọng là so với những môn thể thao dưới nước, golf và trượt tuyết. Rafael Nadal là vận động viên quần vợt số 1 của Tây Ban Nha và giành được rất nhiều thương hiệu Grand Slam. Tại phía bắc Tây Ban Nha, game show pelota rất được ưa thích, Alberto Contador là vận động viên đua xe đạp điện số 1 Tây Ban Nha và thắng nhiều thương hiệu Grand Tour trong đó có Tour de France .

Các ngày lễ công cộng được cử hành tại Tây Ban Nha gồm cả các dịp kỷ niệm tôn giáo (Công giáo La Mã), quốc gia và khu vực. Mỗi khu tự quản được phép tuyên bố tối đa 14 ngày lễ công cộng mỗi năm; chín trong số đó do chính phủ trung ương lựa chọn và ít nhất hai ngày do địa phương lựa chọn.[196] Ngày Quốc khánh Tây Ban Nha (Fiesta Nacional de España) là 12 tháng 10, kỷ niệm sự kiện khám phá châu Mỹ và tưởng nhớ lễ thánh Đức Mẹ Cột Trụ, là nữ thánh bảo trợ của Aragón và khắp Tây Ban Nha.

Tây Ban Nha có nhiều lễ hội, một số nổi tiếng thế giới, và mỗi năm có hàng triệu người từ khắp nơi đến Tây Ban Nha để trải nghiệm một trong các lễ hội này. Một trong các lễ hội nổi tiếng nhất là San Fermín tại Pamplona. Sự kiện nổi tiếng nhất trong lễ hội là encierro hay chạy đua bò tót, diễn ra từ ngày 7 đến 14 tháng 7, ngoài ra trong tuần này lễ hội còn có nhiều sự kiện truyền thống và dân gian khác. Mỗi năm có trên một triệu người tham gia lễ hội này. Các lễ hội khác gồm có các carnival tại quần đảo Canaria, Falles tại Valencia hay Tuần Thánh tại Andalucía và Castilla và León

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://trangdahieuqua.com
Category: Làm đẹp