Sinh lý học – Wikipedia tiếng Việt
Bức tranh sơn dầu miêu tả Claude Bernard, vị cha đẻ của sinh lý học tân tiến, bên cạnh những học trò của mình .
Sinh lý học (tiếng Anh: Physiology, ; từ tiếng Hi Lạp cổ φύσις (physis), nghĩa là “tự nhiên, nguồn gốc”, và -λογία (-logia), nghĩa là “nghiên cứu về”[1]) là một bộ môn khoa học nghiên cứu về các chức năng và cơ chế trong một cơ thể sống.[2][3] Là một phân ngành của sinh học, sinh lý học chú trọng vào cách những sinh vật, hệ cơ quan, cơ quan, tế bào và phân tử sinh học của cá thế thực hiện các chức năng hóa học và vật lý trong một cơ thể sống.[4] Dựa theo các lớp sinh vật, bộ môn có thể được chia làm sinh lý y khoa, sinh lý học động vật, sinh lý học thực vật, sinh lý học tế bào và sinh lý học so sánh.[4]
Trọng tâm của chức năng sinh lý học là những quá trình lý sinh và hóa sinh, cơ chế kiểm soát cân bằng nội môi và tín hiệu giữa các tế bào.[5] Tình trạng sinh lý là tình trạng chức năng thông thường, trong khi tình trạng bênh lý là những tình trạng bất thường, trong đó có bệnh tật ở người.
Bạn đang đọc: Sinh lý học – Wikipedia tiếng Việt
Giải Nobel Sinh lý học hoặc Y học được Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển trao tặng cho những thành tựu khoa học xuất sắc trong sinh lý học tương quan đến y học .
Mặc dù có những điểm độc lạ giữa tế bào của động vật hoang dã, thực vật và vi trùng, những tính năng sinh lý học cơ bản của tế bào hoàn toàn có thể được chia thành những quy trình phân bào, tín hiệu tế bào, tăng sinh tế bào và trao đổi tế bào .
Sinh lý học thực vật là một phân ngành của thực vật học tương quan đến công dụng của thực vật. Những bộ môn tương quan mật thiết gồm có hình thái học thực vật, sinh thái học thực vật, hóa thực vật học, sinh học tế bào, di truyền học, lý sinh học và sinh học phân tử. Những quy trình cơ bản của sinh lý học thực vật gồm có quang hợp, hô hấp, dinh dưỡng thực vật, hướng động, ứng động, quang chu kỳ luân hồi, phát sinh hình thái học, nhịp điệu sinh học, nảy mầm, thực trạng ngủ, công dụng khí khổng và thoát hơi nước. Hút nước qua rễ, sản xuất thức ăn trong lá và sự tăng trưởng của chồi hướng sáng là những ví dụ về sinh lý học thực vật. [ 6 ]
Sinh lý học con người sinh ra nhằm mục đích khám phá chính sách giúp cho khung hình người quản lý và vận hành và sống sót, [ 4 ] trải qua điều tra và nghiên cứu khoa học về thực chất của những tính năng cơ học, vật lý và hóa sinh của người, cơ quan của họ, và tế bào được cấu thành từ chúng. Mức độ chú trọng chính của sinh lý học nằm ở mức độ của những cơ quan và mạng lưới hệ thống. Hệ thống thần kinh và nột tiết giữ vai trò chính trong việc tiếp đón và truyền tín hiệu, gắn thành công dụng ở động vật hoang dã. Cân bằng nội môi là góc nhìn chính tương quan đến những tương tác kể trên trong thực vật cũng như động vật hoang dã. Cơ sở sinh học của nghiên cứu sinh lý học, hòa nhập là để chỉ nhiều tính năng chồng chéo trong những mạng lưới hệ thống của khung hình người, cũng như hình dạng của chúng. Cơ sở ấy có được trải qua liên lạc xảy ra bằng nhiều cách, cả theo điện học và hóa học. [ 7 ]Những biến hóa trong sinh lý học hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động tới công dụng niềm tin của những cá thể. Những ví dụ hoàn toàn có thể kể tới ảnh hưởng tác động của một số ít loại thuốc hoặc độ độc của những chất. [ 8 ] Những đổi khác về mặt hành vi do những chất trên gây ra thường được dùng để nhìn nhận sức khỏe thể chất của những cá thể. [ 9 ] [ 10 ] Phần lớn kiến thức và kỹ năng cốt lõi của sinh lý học người được bổ trợ thêm bằng thử nghiệm động vật hoang dã. Do mối liên hệ thường trực giữa hình thái và tính năng, sinh lý học và giải phẫu học có quan hệ mật thiết và được điều tra và nghiên cứu song song như một phần của chương trình giảng dạy y khoa. [ 11 ]
Sinh lý học so sánh[sửa|sửa mã nguồn]
Liên quan tới sinh lý học tiến hóa và sinh lý học môi trường tự nhiên, sinh lý học so sánh xem xét tính phong phú về những đặc thù tính năng giữa những sinh vật. [ 12 ]
Thời cổ đại[sửa|sửa mã nguồn]
Nghiên cứu sinh lý học dưới dạng nghành y khoa bắt nguồn từ thời Hy Lạp cổ đại, ở thời Hippocrates ( cuối thế kỷ 5 TCN ). [ 13 ] [ 14 ] Ngoài truyền thống lịch sử ở phương Tây, những hình thức tiên phong của sinh lý học hay giải phẫu học hoàn toàn có thể được manh nha cùng khoảng chừng thời hạn kể trên ở Trung Quốc, [ 15 ] Ấn Độ [ 16 ] và một số ít nơi khác. Hippocrates đưa ra học thuyết thể dịch, chứa 4 nguyên tố cơ bản : đất, nước, không khí và lửa. Mỗi nguyên tố được biết đến là mang thể dịch tương ứng : mật đen, đờm, máu và mật vàng. Hippocrates còn chú ý quan tâm 1 số ít liên kết xúc cảm tới 4 thể dịch, về sau được Galen lan rộng ra thêm. Tư duy phê phán của Aristotle và việc ông nhấn mạnh vấn đề vào quan hệ giữa cấu trúc và công dụng đã lưu lại bước khởi đầu của sinh lý học ở thời Hy Lạp cổ đại. Như Hippocrates, Aristotle lấy thuyết thể dịch về bệnh tật, cũng chứa 4 loại chính trong sự sống : nóng, lạnh, ước và khô. [ 17 ] Galen ( sống khoảng chừng năm 130 – 200 SCN ) là người tiên phong sử dụng những thí nghiệm để thăm dò công dụng của khung hình. Không như Hippocrates, Galen luận định rằng sự mất cân đối thể dịch hoàn toàn có thể nằm ở những cơ quan đơn cử, tức gồm hàng loạt khung hình. [ 18 ] Việc ông chỉnh sửa học thuyết đã giúp những bác sĩ trang bị tốt hơn để chẩn đoán bệnh. Galen cũng bác bỏ vấn đề của Hippocrates cho rằng xúc cảm cũng thích hợp với thể dịch, và thêm khái niệm tính khí : sáng sủa tương ứng với máu ; hờ hững tương ứng với đờm ; mật vàng tương ứng với nóng tính ; và mật đen tương ứng với sầu muộn. Galen còn chỉ ra khung hình người gồm có ba mạng lưới hệ thống liên kết : não và dây thần kinh ( chịu nghĩa vụ và trách nhiệm cho tâm lý và cảm xúc ) ; trái tim và động mạch ( cung ứng sự sống ) ; gan và tĩnh mạch ( hoàn toàn có thể tương hỗ dinh dưỡng và sinh trưởng ). [ 18 ] Galen cũng là người sáng lập môn sinh lý học thực nghiệm. [ 19 ] Và trong hơn 1.400 năm sau, sinh lý học của Galen vẫn là một công cụ can đảm và mạnh mẽ và giàu sức ảnh hưởng tác động trong y học. [ 18 ]
Thời cận đại[sửa|sửa mã nguồn]
Bác sĩ người Pháp Jean Fernel ( 1497 – 1558 ) là người trình làng thuật ngữ ” sinh lý học ” ( ” physiology ” ). [ 20 ] Galen, Ibn al-Nafis, Michael Servetus, Realdo Colombo, Amato Lusitano và William Harvey được ghi công với những phát hiện quan trọng trong tuần hoàn máu. [ 21 ] Santorio Santorio ở những năm 1610 là người tiên phong sử dụng một thiết bị để đo đạc mạch và một nhiệt nghiệm để đo tính khí. [ 22 ]Năm 1791, Luigi Galvani miêu tả vai trò của điện trong dây thần kinh của trong khung hình bị phẫu thuật của ếch. Năm 1811, César Julien Jean Legallois nghiên cứu và điều tra hô hấp trong mẫu phẫu thuật và thương tổn của động vật hoang dã, rồi phát hiện TT của hô hấp nằm ở hành não. Cùng năm ấy, Charles Bell hoàn thành xong khu công trình nghiên cứu và điều tra về sau còn được biết tới là luật Bell-Magendie, tức so sánh những độc lạ về công dụng giữa rễ sống lưng và rễ bụng của tủy sống. Năm 1824, François Magendie miêu tả những rễ cảm xúc và trình ra dẫn chứng tiên phong về vai trò của tiểu não trong nhận thức cân đối để triển khai xong luật Bell-Magendie .
Ở thập niên 1820, nhà sinh lý học người Pháp Henri Milne-Edwards trình ra khái niệm về phân công lao động trong sinh lý, tức cho phép “so sánh và nghiên cứu vật thể sống nếu chúng là những cỗ máy được tạo ra bởi ngành công nghiệp của con người.” Lấy cảm hứng từ Adam Smith, Milne-Edwards viết rằng: “cơ thể của mọi sinh vật sống, bất kể là động vật hay thực vật, đều như một nhà máy … nơi các cơ quan (tương tự như công nhân) làm việc không ngừng nghỉ nhằm tạo ra hiện tượng mà cấu thành nên sự sống của cá thể.” Ở những sinh vật khác biệt hơn, chức năng lao động có thể được phân bố giữa các phương tiện hoặc hệ thống khác nhau (mà ông gọi là appareils).[23]
Năm 1858, Joseph Lister nghiên cứu và điều tra nguyên do gây đông máu và viêm nhiễm sau những chấn thương và vết thương hậu phẫu thuật trước đó. Sau đó ông phát hiện ra và sử dụng thuốc sát trùng trong phòng phẫu thuật, do đó về sau tỷ suất tử trận vì phẫu thuật đã giảm đáng kể. [ 24 ] Thương Hội sinh lý học được xây dựng tại Luân Đôn vào năm 1876 dưới dạng một câu lạc bộ ẩm thực ăn uống. [ 25 ] Thương Hội Sinh lý Mỹ ( APS ) là một tổ chức triển khai phi doanh thu được xây dựng vào năm 1887. Phương châm của tổ chức triển khai là : ” thôi thúc giáo dục, điều tra và nghiên cứu khoa học và thông dụng thông tin trong môn khoa học sinh lý. ” [ 26 ] Năm 1891, Ivan Pavlov triển khai điều tra và nghiên cứu về ” phản ứng có điều kiện kèm theo ” tương quan tới việc tiết nước bọt của chó lúc phản ứng với tiếng chuông và kích thích thị giác. [ 24 ]
Ở thế kỷ 19, vốn kiến thức về sinh lý bắt đầu tích lũy với tốc độ chóng mặt, đặc biệt là với sự xuất hiện của học thuyết tế bào của Matthias Schleiden và Theodor Schwann vào năm 1838.[27] Học thuyết nhận định triệt để rằng sinh vật được cấu thành từ những đơn vị gọi là tế bào. Những khám phá sâu hơn nữa của Claude Bernard (1813–1878) sau cùng đã làm ông cho ra đời khái niệm môi trường bên trong (milieu interieur),[28][29] về sau được nhà sinh lý học người Mỹ Walter B. Cannon lấy và đặt lại khái niệm là cân bằng nội môi vào năm 1929. Nói về cân bằng nội môi, Cannon lý giải là “sự duy trì các tình trạng cân bằng trong cơ thể và được điều chỉnh thông qua quá trình sinh lý.”[30] Nói cách khác đó là khả ăng điều chỉnh môi trường bên trong của cơ thể. William Beaumont là người Mỹ đầu tiên sử dụng ứng dụng thực tế của môn sinh lý học.
Những nhà sinh lý học ở thế kỷ 19 như Michael Foster, Max Verworn và Alfred Binet (dựa trên những ý tưởng của Haeckel) đã cùng phát minh ra khái niệm gọi là “sinh lý học tổng quát”, một bộ môn khoa học thống nhất về sự sống dựa trên những hoạt động của tế bào,[23] về au được đổi tên ở thế kỷ 20 là sinh học tế bào.[31]
Thời hậu cận đại[sửa|sửa mã nguồn]
Ở thế kỷ 20, những nhà sinh học trở nên chăm sóc đến cách hoạt động giải trí sinh lý của sinh vật khác ngoài con người, sau đó cho sinh ra những chuyên ngành sinh lý học so sánh và sinh lý học sinh thái. [ 32 ] Những nhân vật chính trong những chuyên ngành này là Knut Schmidt-Nielsen và George Bartholomew. Gần đây nhất, sinh lý học tiến hóa đã trở thành một phân ngành riêng không liên quan gì đến nhau. [ 33 ] Năm 1920, August Krogh đoạt giải Nobel vì đã phát hiện ra cách lưu lượng máu được điều hóa trong mao mạch. [ 24 ] Năm 1954, Andrew Huxley và Hugh Huxley, cùng với đội nghiên cứu và điều tra của họ phát hiện những sợi trượt trong cơ xương, ngày này còn gọi là thuyết sợi trượt. [ 24 ]Gần đây, đá có những cuộc tranh luận nóng bức về năng lực sống sót lâu bền hơn của môn sinh lý học dưới dạng một phân ngành ( liệu nó đã chết hay còn sống ? ). [ 34 ] [ 35 ] Nếu sinh lý học ngày này ít được nhìn nhận thấy hơn so với kỷ nguyên vàng ở thế kỷ 19, [ 36 ] đa số là vì bộ môn đã đẻ ra 1 số ít phân ngành khoa học sinh thiết thục nhất thời nay, ví dụ điển hình như khoa học thần kinh, nội tiết học và miễn dịch học. [ 37 ] Ngoài ra, sinh lý học vẫn được xem là một phân ngành thống nhất, hoàn toàn có thể tập hợp thành một tài liệu khung ngặt nghèo nhất từ nhiều phân ngành khác nhau. [ 35 ] [ 38 ] [ 39 ]
Những nhà sinh lý học nổi tiếng[sửa|sửa mã nguồn]
Phụ nữ trong môn sinh lý học[sửa|sửa mã nguồn]
Lúc đầu, phụ nữ đa số bị khai trừ khỏi hoạt động giải trí chính thức trong bất kể hội sinh lý học nào. Ví dụ, Thương Hội sinh lý học Mỹ được xây dựng vào năm 1887 và chỉ có phái mạnh trong hàng ngũ thành viên. [ 40 ] Năm 1902, Thương Hội sinh lý học người Mỹ lựa chọn Ida Hyde làm thành viên nữ tiên phong của hội. [ 41 ] Hyde ( đại diện thay mặt của Đại học Liên hiệp phụ nữ Mỹ và người vận dộng bình đẳng giới toàn thế giới trong giáo dục ) [ 42 ] đã nỗ lực thôi thúc bình đẳng giới ở mọi góc nhìn của khoa học và y học .Ngay sau đó, vào năm 1913, J.S. Haldane đề xuất kiến nghị cho phụ nữ được phép chính thức gia nhập Hiệp hội sinh học, tổ chức triển khai được xây dựng vào năm 1876. [ 43 ] Ngày 3 tháng 7 năm 1915, 6 phụ nữ được chính thức thừa nhận : Florence Buchanan, Winifred Cullis, Ruth C. Skelton, Sarah C. M. Sowton, Constance Leetham Terry và Enid M. Tribe. [ 44 ] Lễ kỷ niệm 100 năm lựa chọn phụ nữ vào sinh lý học đã được tổ chức triển khai vào năm năm ngoái với việc xuất bản cuốn sách ” Women Physiologists : Centenary Celebrations And Beyond For The Physiological Society. ” ( ISBN 978 – 0-9933 410 – 0-7 )Những nhà sinh lý học nữ nổi tiếng gồm có :
Có nhiêu cách để phân loại những phân ngành của môn sinh lý học : [ 54 ]
Tài liệu đọc thêm[sửa|sửa mã nguồn]
Sinh lý học người
- Hall, John (2011). Guyton and Hall textbook of medical physiology (ấn bản 12). Philadelphia, Pa.: Saunders/Elsevier. ISBN 978-1-4160-4574-8.
- Widmaier, E.P., Raff, H., Strang, K.T. Vander’s Human Physiology. 11th Edition, McGraw-Hill, 2009.
- Marieb, E.N. Essentials of Human Anatomy and Physiology. 10th Edition, Benjamin Cummings, 2012.
- Sinh lý học người và động vật. Trịnh Hữu Hằng, Đỗ Công Huỳnh. Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, 2000, 408tr
Sinh lý học động vật
- Hill, R.W., Wyse, G.A., Anderson, M. Animal Physiology, 3rd ed. Sinauer Associates, Sunderland, 2012.
- Moyes, C.D., Schulte, P.M. Principles of Animal Physiology, second edition. Pearson/Benjamin Cummings. Boston, MA, 2008.
- Randall, D., Burggren, W., and French, K. Eckert Animal Physiology: Mechanism and Adaptation, 5th Edition. W.H. Freeman and Company, 2002.
- Schmidt-Nielsen, K. Animal Physiology: Adaptation and Environment. Cambridge & New York: Cambridge University Press, 1997.
- Withers, P.C. Comparative animal physiology. Saunders College Publishing, New York, 1992.
Sinh lý học thực vật
- Larcher, W. Physiological plant ecology (4th ed.). Springer, 2001.
- Salisbury, F.B, Ross, C.W. Plant physiology. Brooks/Cole Pub Co., 1992
- Taiz, L., Zieger, E. Plant Physiology (5th ed.), Sunderland, Massachusetts: Sinauer, 2010.
Sinh lý học nấm
- Griffin, D.H. Fungal Physiology, Second Edition. Wiley-Liss, New York, 1994.
Sinh lý học sinh vật nguyên sinh
- Levandowsky, M. Physiological Adaptations of Protists. In: Cell physiology sourcebook: essentials of membrane biophysics. Amsterdam; Boston: Elsevier/AP, 2012.
- Levandowski, M., Hutner, S.H. (eds). Biochemistry and physiology of protozoa. Volumes 1, 2, and 3. Academic Press: New York, NY, 1979; 2nd ed.
- Laybourn-Parry J. A Functional Biology of Free-Living Protozoa. Berkeley, California: University of California Press; 1984.
Sinh lý học tảo
- Lobban, C.S., Harrison, P.J. Seaweed ecology and physiology. Cambridge University Press, 1997.
- Stewart, W. D. P. (ed.). Algal Physiology and Biochemistry. Blackwell Scientific Publications, Oxford, 1974.
Sinh lý học vi khuẩn
- El-Sharoud, W. (ed.). Bacterial Physiology: A Molecular Approach. Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg, 2008.
- Kim, B.H., Gadd, M.G. Bacterial Physiology and Metabolism. Cambridge, 2008.
- Moat, A.G., Foster, J.W., Spector, M.P. Microbial Physiology, 4th ed. Wiley-Liss, Inc. New York, NY, 2002.
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
Bản mẫu : Wikisource portal
- physiologyINFO.org public information site sponsored by The American Physiological Society
Source: https://trangdahieuqua.com
Category: Làm đẹp
