Ba Lan – Wikipedia tiếng Việt

Ba Lan (tiếng Ba Lan: Polska), tên chính thức là Cộng hòa Ba Lan (tiếng Ba Lan: Rzeczpospolita Polska), là một quốc gia có chủ quyền ở Trung Âu, tiếp giáp với các nước Đức, Slovakia, Cộng hòa Séc, Ukraina, Belarus, Litva, Nga và biển Baltic; diện tích 312.696 km², dân số 38,5 triệu (2020) gần như thuần chủng người Ba Lan, đa phần (95%) theo đạo Công giáo Rôma được truyền bá vào đây khi nhà nước Ba Lan đầu tiên hình thành vào thế kỷ thứ X. Lãnh thổ Ba Lan trong lịch sử có nhiều thay đổi, biên giới hiện nay có từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai theo Thoả thuận Yalta.

Quốc gia Ba Lan được thành lập từ hơn 1.000 năm trước và đạt tới thời kỳ hoàng kim ở gần cuối thế kỷ XVI dưới thời Triều đại Jagiellonia, khi Ba Lan là một trong những nước lớn nhất, giàu nhất và mạnh nhất Châu Âu. Năm 1791, hạ viện của Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva chấp nhận Hiến pháp mùng 3 tháng 5, hiến pháp hiện đại đầu tiên của châu Âu và thứ hai trên thế giới sau Hiến pháp Hoa Kỳ. Ngay sau đó, nước này dừng tồn tại sau khi bị phân chia bởi các nước láng giềng là Nga, Áo và Phổ. Ba Lan giành lại độc lập năm 1918 sau Chiến tranh thế giới thứ nhất với tư cách Nền Cộng hoà Ba Lan thứ hai. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai nước này trở thành một quốc gia vệ tinh đi theo chủ nghĩa cộng sản của Liên bang Xô viết với cái tên Cộng hòa Nhân dân Ba Lan. Năm 1989 cuộc bầu cử bán đa đảng đầu tiên tại Ba Lan thời hậu chiến đã chấm dứt cuộc đấu tranh của Công đoàn Đoàn Kết (Solidarność) khi phong trào này đánh bại những người cầm quyền thuộc Đảng cộng sản Ba Lan. Nền Cộng hoà Ba Lan thứ ba hiện tại đã được thành lập vài năm sau khi một hiến pháp mới ra đời năm 1997. Năm 1999 gia nhập NATO, và năm 2004 tham gia vào Liên minh châu Âu.

Ba Lan là một cường quốc trong khu vực Trung Âu. Nền kinh tế Ba Lan là nền kinh tế lớn thứ sáu trong EU tính theo GDP (tính theo PPP) và là một trong những nền kinh tế năng động trên thế giới. Ba Lan nổi tiếng xuất khẩu các mặt hàng như máy móc, hàng dệt, hoá chất, khoáng sản, gỗ, sản phẩm về da và giấy. Đất nước này cũng đạt thứ hạng cao về Chỉ số phát triển con người. Ba Lan là một quốc gia có nền kinh tế phát triển, một trong những nền kinh tế có mức thu nhập cao theo phân loại của Ngân hàng thế giới, với mức sống, các bảng xếp hạng về chất lượng cuộc sống, an toàn công cộng, giáo dục và tự do kinh tế cũng xếp Ba Lan ở vị trí cao trong khu vực và trên thế giới. Bên cạnh một hệ thống giáo dục tiểu học và trung học phát triển, giáo dục đại học ở Ba Lan là hoàn toàn miễn phí, nhà nước cũng cung cấp một hệ thống an sinh xã hội rộng rãi và một hệ thống chăm sóc sức khỏe phổ cập toàn dân. Ba Lan có tổng cộng 16 Di sản Thế giới được UNESCO công nhận, 15 trong số đó là các di sản văn hóa.

Nguồn gốc quốc hiệu[sửa|sửa mã nguồn]

Tên gọi của Ba Lan trong tiếng Việt bắt nguồn từ tiếng Trung. Trong tiếng Anh, quốc gia này được goi là “Poland”. Bằng tiếng Trung, “Po-land” được phiên âm thành “波蘭” (pinyin: “Bō lán”). “波蘭” có âm Hán Việt là “Ba Lan”.[14]

“Cộng hòa Ba Lan” trong tiếng Ba Lan là Rzeczpospolita Polska. Từ rzeczpospolita là cái tên lịch sử từng được sử dụng liên tục từ thế kỷ XVI thời còn tồn tại Khối thịnh vượng chung Ba Lan – Litva, một chế độ quân chủ do bầu cử. Thuật ngữ rzeczpospolita có thể mang ý nghĩa “thịnh vượng chung” hay “cộng hoà” (có hai cách dịch sang tiếng Ba Lan cho thuật ngữ republic của tiếng Anh: republika và rzeczpospolita; nghĩa thứ hai hiện chỉ được sử dụng riêng cho Ba Lan, ví dụ Republika Czeska – Cộng hoà Séc, Republika Francuska – Cộng hoà Pháp, vân vân). Trong thời dưới quyền cộng sản (1952-1989) tên chính thức của nước này là Cộng hòa Nhân dân Ba Lan (Polska Rzeczpospolita Ludowa), cái tên này là sự ngắt đoạn duy nhất trong lịch sử cách gọi tên chính thức.

Ba Lan mở màn trở thành một thực thể và chủ quyền lãnh thổ được ghi nhận từ khoảng chừng giữa thế kỷ thứ X dưới thời triều đại Piast. Nhà vua Ba Lan tiên phong được ghi chép trong lịch sử dân tộc, Mieszko I, được rửa tội năm 966, gật đầu Công giáo làm tôn giáo chính thức mới của vương quốc, và phần lớn dân cư đều cải theo đạo này trong thế kỷ tiếp sau .Ở thế kỷ XII, Ba Lan bị phân loại thành nhiều vương quốc nhỏ hơn, những vương quốc này sau đó đã bị những đội quân Mông Cổ tàn phá trong những năm 1241, 1259 và 1287. Năm 1320 Władysław I trở thành vua nước Ba Lan mới tái thống nhất. Con trai ông, Kazimierz III, kiểm soát và chấn chỉnh lại nền kinh tế tài chính Ba Lan, thiết kế xây dựng những thành tháp mới và thắng lợi trong đại chiến với Lãnh địa công tước Ruthenia ( Lwów trở thành một thành phố Ba Lan ) .Tử thần Đen ( nạn dịch hạch ) tác động ảnh hưởng tới hầu hết mọi vùng châu Âu trong quy trình tiến độ 1347 – 1351 không lan tới Ba Lan cho tới tận năm 1389 [ 15 ] .

Thời triều đại Jagiellon, lập liên minh với nước láng giềng Litva. Một thời kỳ hoàng kim diễn ra trong thế kỷ XVI sau khi Liên minh Lublin, lập ra Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva. Các công dân Ba Lan kiêu hãnh về những quyền tự do thời trước (Złota Wolność) của mình và hệ thống nghị viện Sejm, với quyền ưu tiên lớn nhất dành cho giới quý tộc szlachta. Từ thời ấy, người Ba Lan đã coi tự do là giá trị quan trọng nhất của họ; người Ba Lan thường tự gọi mình là “quốc gia của những người tự do”. Về lãnh thổ, Ba Lan bành trướng ra xung quanh, chiếm nhiều vùng đất của Đế chế Nga (những vùng mà nay là Ucraina và Belarus) và thậm chí còn từng bao vây thủ đô Moskva của Nga vào năm 1612.

Giữa thế kỷ XVII, Thụy Điển xâm lược Ba Lan trong thời kỳ hỗn loạn của quốc gia này được gọi là “Đại hồng thuỷ” (potop). Nhiều cuộc chiến chống lại Đế chế Ottoman, Nga, Cossacks, Transilvania và Brandenburg-Phổ cuối cùng kết thúc vào cuối năm 1699. Trong 80 năm tiếp theo, sự suy tàn của chính quyền trung ương và sự đình trệ của các định chế khiến quốc gia trở nên suy yếu, dẫn tới khuynh hướng vô chính phủ và tăng tình trạng phụ thuộc vào Nga. Cuối cùng điều này dẫn tới Liberum Veto (phủ quyết tự do), cho phép bất kỳ một thành viên nghị viện nào cũng có thể làm đình trệ hoạt động của Sejm trong kỳ họp, làm tê liệt hoàn toàn bất kỳ nỗ lực cải cách nào. Các Sa hoàng Nga lợi dụng tình trạng chính trị hỗn loạn này cung cấp tiền cho những kẻ phản quốc trong nghị viện để chúng ngăn cản mọi cải cách và nỗ lực thành lập hiến pháp mới cần thiết cho Ba Lan.Bản mẫu:Polish statehood

Thời đại khai sáng ở Ba Lan đã tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho sự tăng trưởng trào lưu vương quốc tái thiết quốc gia, mang lại hiến pháp văn bản tân tiến tiên phong của châu Âu, Hiến pháp mùng 3 tháng 5 năm 1791. Quá trình cải cách bị ngừng trệ với ba lần phân loại Ba Lan giữa Nga, Phổ và Áo trong những năm 1772, 1793 và 1795, khiến nước này trọn vẹn tan rã. Những người Ba Lan cảm thấy nền độc lập của họ đang mất đi và đã nhiều lần đứng lên chống lại những kẻ xâm lược ( xem Danh sách những cuộc khởi nghĩa Ba Lan ) .

Napoléon Bonaparte tái lập quốc gia Ba Lan dưới tên Lãnh địa Warszawa,, nhưng sau các cuộc chiến tranh Napoléon, Ba Lan một lần nữa lại bị phân chia bởi Khối Đồng Minh chống Napoleon tại Hội nghị Wien. Phần phía đông do các Sa hoàng Nga cai quản với tư cách một Vương quốc Hội nghị, và có một hiến pháp tự do. Tuy nhiên, các Sa hoàng nhanh chóng thu hẹp các quyền tự do của người Ba Lan và cuối cùng đã sáp nhập nước này trên thực tế (de facto). Cuối thế kỷ XIX, vùng Galicia thuộc quyền quản lý của Áo đã trở thành ốc đảo tự do của Ba Lan.

Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất tất cả các nước Đồng Minh đồng ý việc phục hồi quốc gia Ba Lan mà Tổng thống Hoa Kỳ Woodrow Wilson đã tuyên bố tại Điểm 13 trong văn bản Mười bốn Điểm của ông. Một thời gian ngắn sau khi Đức đầu hàng vào tháng 11 năm 1918, Ba Lan tái giành độc lập trở thành nền Cộng hòa Ba Lan thứ hai (II Rzeczpospolita Polska). Nước này tái khẳng định sự độc lập của mình sau một loạt các cuộc xung đột quân sự, nổi tiếng nhất là cuộc Chiến tranh Ba Lan-Xô viết 1919-1921, kết thúc với việc Ba Lan chiếm đóng vùng Tây Ucraina và Tây Belarus.

Ba Lan trong quy trình tiến độ 1922 – 1938Cuộc Đảo chính tháng 5 năm 1926 của Józef Piłsudski khiến quyền trấn áp nền Cộng hòa Ba Lan thứ hai rơi vào tay trào lưu Sanacja. Thời kỳ này lê dài tới khi Chiến tranh quốc tế thứ hai nổ ra ngày 1 tháng 9 năm 1939, khi nước Đức Phát xít và Liên bang Xô viết tiến công Ba Lan ( 17 tháng 9 ). Warszawa bị chiếm ngày 28 tháng 9 năm 1939 và Ba Lan được chia thành hai vùng, vùng phía Tây thuộc quyền trấn áp của Đức Phát xít, còn vùng phía Đông ( những chủ quyền lãnh thổ mà Ba Lan chiếm từ Liên Xô vào năm 1921 ) được trao trả cho Liên Xô như được đồng thuận trong Hiệp ước Ribbentrop-Molotov. Phần phía đông thuộc Phát xít Đức được gộp vào vùng nhà nước Chung, và phần phía tây ( hầu hết từng thuộc Đức trước Chiến tranh quốc tế thứ nhất ) được sáp nhập vào Nhà nước Đức .Trong số toàn bộ những vương quốc liên quạn tới đại chiến, Ba Lan có Xác Suất thiệt hại nhân mạng cao nhất : hơn 6 triệu người chết, 50% trong số đó là người Ba Lan gốc Do Thái. Ba Lan cũng là nước có số quân tham chiến đứng trong khối Đồng Minh, cùng với Hoa Kỳ, và Anh Quốc và Liên Xô, để vượt mặt trọn vẹn Phát xít Đức. Khi kết thúc cuộc chiến tranh, những biên giới của Ba Lan được lan rộng ra thêm về phía tây, biên giới phía tây được rời đến ranh giới Oder-Neisse, trong lúc ấy biên giới phía đông lùi về ranh giới Curzon, giống như đường biên giới năm 1919 với Liên Xô. Nước Ba Lan mới Open nhỏ hơn trước 20 % với diện tích quy hoạnh 77.500 km² ( 29.900 dặm vuông ). Việc sửa đổi biên giới đã buộc hàng triệu người Ba Lan, Đức, Ukraina và Do Thái phải rời bỏ nhà cửa .
Cuối Chiến tranh quốc tế thứ hai, những chủ quyền lãnh thổ màu hồng được chuyển từ Ba Lan sang Liên Xô và những chủ quyền lãnh thổ màu vàng từ Đức sang Ba Lan. Lãnh thổ Ba Lan ngày này về cơ bản là giống như thời lập quốc vào giữa thế kỷ 10Hậu quả của những sự kiện trên là Ba Lan, lần tiên phong trong lịch sử vẻ vang đa văn hóa của họ, trở thành một quốc gia thống nhất chủng tộc. Một hội đồng Ba Lan thiểu số vẫn đang sống ở những nước lân cận như Ukraina, Belarus và Latvia, cũng như tại những nước khác ( xem bài viết người Ba Lan để biết số lượng dân ). Số lượng người Ba Lan tại quốc tế phần đông nhất là ở Hoa Kỳ .

Liên bang Xô viết thành lập ra một chính phủ cộng sản chủ nghĩa mới tại Ba Lan, tương tự với đa phần còn lại của Khối Đông Âu. Sự liên minh quân sự bên trong Khối Hiệp ước Warszawa) trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh cũng là một phần của sự thay đổi này. Năm 1948 một bước chuyển sang chủ nghĩa Stalin khiến nước này bắt đầu bước vào thời kỳ cầm quyền đơn đảng. Nước Cộng hòa Nhân dân Ba Lan (Polska Rzeczpospolita Ludowa) được chính thức tuyên bố thành lập năm 1952. Năm 1956 chính quyền bắt đầu nới lỏng kiểm soát, thả tự do một số tù nhân và cho thêm dân chúng một số quyền tự do. Sự trấn áp những nhân vật đối lập vẫn diễn ra. Tình trạng hỗn loạn lao động năm 1980 dẫn tới việc thành lập “Công đoàn Đoàn Kết” (“Solidarność“) đối lập, và tổ chức này dần trở thành một lực lượng đối lập chính trị. Công đoàn đoàn kết làm xói mòn ảnh hưởng thống trị của Đảng Công nhân Thống nhất Ba Lan tức Đảng cộng sản Ba Lan; tới năm 1989 họ đã giành được thắng lợi vang dội trong cuộc bầu cử nghị viện, và Lech Wałęsa, một ứng cử viên của Công đoàn Đoàn kết đã thắng cử tổng thống năm 1990. Phong trào Công đoàn Đoàn kết đã góp phần to lớn vào sự sụp đổ nhanh chóng sau đó của các chính phủ chủ nghĩa cộng sản trên khắp Đông Âu.

Một chương trình liệu pháp sốc đầu thập niên 1990 đã cho phép nước này quy đổi nền kinh tế tài chính trở thành một trong những nền kinh tế tài chính tăng trưởng nhanh nhất ở vùng Trung Âu vào thập niên 1999. Dù lâm vào thực trạng sụt giảm trong thời điểm tạm thời những tiêu chuẩn kinh tế tài chính và xã hội, nhưng nước này đã có được nhiều cải tổ về tự do ngôn luận, quản lý quốc gia theo quy định nghị viện. Ba Lan là nước hậu cộng sản tiên phong Phục hồi lại kinh tế tài chính sau khủng hoảng cục bộ chính trị, đạt tới mức GDP bằng với mức trước năm 1989. Năm 1991 Ba Lan trở thành thành viên Nhóm Visegrad và gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương ( NATO ) năm 1999 cùng với Cộng hòa Séc và Hungary. Các cử tri Ba Lan đã bỏ phiếu chấp thuận đồng ý gia nhập Liên minh châu Âu trong một cuộc trưng cầu dân ý được tổ chức triển khai vào tháng 6 năm 2003, và nước này đã chính thức trở thành thành viên ngày 1 tháng 5 năm 2004 .Ba Lan gia nhập Hiệp ước Schengen vào năm 2007, do đó, biên giới của quốc gia này với những vương quốc thành viên khác của Liên minh châu Âu đã bị dỡ bỏ, được cho phép người dân Ba Lan được tự do vận động và di chuyển trọn vẹn trong khoanh vùng phạm vi chủ quyền lãnh thổ của hầu hết những nước EU. Một phần biên giới phía đông của Ba Lan hiện tạo thành biên giới của EU với những nước Belarus, Nga và Ukraine. Khu vực biên giới này ngày càng được bảo vệ tốt, và một phần dẫn đến việc đặt ra cụm từ ‘ Pháo đài châu Âu ‘ .Trong nỗ lực tăng cường hợp tác quân sự chiến lược với những nước láng giềng, Ba Lan đã xây dựng Nhóm Visegrád với Hungary, Cộng hòa Séc và Slovakia, với tổng số 3.000 binh sĩ đã chuẩn bị sẵn sàng để tiến hành. Ngoài ra, ở phía đông Ba Lan, họ đã xây dựng nhóm chiến đấu LITPOLUKRBRIG với Litva và Ukraine. Các nhóm chiến đấu này sẽ hoạt động giải trí bên ngoài NATO và trong khuôn khổ của Sáng kiến ​ ​ Quốc phòng châu Âu .Vào ngày 10 tháng 4 năm 2010, Tổng thống Cộng hòa Ba Lan, Lech Kaczyński, cùng với 89 quan chức cấp cao khác của Ba Lan đã chết trong một vụ tai nạn thương tâm máy bay thảm khốc gần Smolensk, Nga. Tổng thống cùng với những thành viên của Đảng mình lúc ấy đang trên đường tham gia một lễ tưởng niệm hàng năm dành cho những nạn nhân của vụ thảm sát Katyn .Năm 2011, đảng cầm quyền là Đảng Nền tảng Dân sự ( Civic Platform ) đã giành thắng lợi trong cuộc bầu cử QH. Ba Lan gia nhập Cơ quan Vũ trụ châu Âu vào năm 2012, và đồng tổ chức triển khai giải bóng đá UEFA Euro 2012 cùng với Ukraine. Năm năm trước, Thủ tướng Ba Lan là Donald Tusk được bầu chọn làm quản trị Hội đồng Châu Âu, ông đã công bố từ chức Thủ tướng. Cuộc bầu cử năm năm ngoái đã đem về thắng lợi cho đảng trái chiều là Đảng Pháp luật và Công lý ( PiS ) .
Ba Lan là một nền dân chủ đại diện thay mặt, một nước cộng hòa đơn nhất bán tổng thống, với tổng thống là nguyên thủ vương quốc và thủ tướng là người đứng đầu chính phủ nước nhà. Hiến pháp hiện tại của vương quốc được phát hành từ năm 1997. Cơ cấu cơ quan chính phủ tập trung chuyên sâu vào một Hội đồng Bộ trưởng, do một thủ tướng chỉ huy. Tổng thống chỉ định những thành viên của nội các theo đề xuất kiến nghị của thủ tướng, thường là những thành viên của những đảng phái thuộc liên minh hầu hết trong Quốc hội. Tổng thống được bầu bằng hình thức đại trà phổ thông đầu phiếu cứ năm năm một lần. Tổng thống hiện tại là Andrzej Duda và thủ tướng là Mateusz Morawiecki. Tổng thống là chỉ huy tối cao của lực lượng vũ trang, có quyền phủ quyết những luật đạo được trải qua bởi QH, trong trường hợp một luật đạo bị Tổng thống phủ quyết nó vẫn hoàn toàn có thể được trải qua nếu đạt được sự đồng thuận của ba phần năm số nghị sĩ Quốc hội. Tổng thống cũng hoàn toàn có thể giải tán QH trong 1 số ít điều kiện kèm theo nhất định .Tổng thống, với tư cách là đại diện thay mặt của nhà nước trong những yếu tố đối ngoại, sẽ quyết định hành động việc phê chuẩn hoặc từ bỏ những thỏa thuận hợp tác quốc tế, chỉ định và triệu hồi những đại diện thay mặt toàn quyền của Cộng hòa Ba Lan và sẽ hợp tác với Thủ tướng và Bộ trưởng trong việc đưa ra những chủ trương đối ngoại tương thích. Là Tư lệnh tối cao của lực lượng vũ trang, Tổng thống cũng có quyền chỉ định Tổng tham mưu trưởng và chỉ huy những Trụ sở của lực lượng vũ trang .Các cử tri Ba Lan là những người bầu ra những đại biểu của QH lưỡng viện gồm có Hạ viện có 460 thành viên ( Sejm ) và Thượng viện có 100 thành viên ( Senat ). Sejm được bầu bằng hình thức đại diện thay mặt tỷ suất theo giải pháp d’Hondt, một chiêu thức tựa như như được sử dụng trong nhiều mạng lưới hệ thống nhà nước cộng hòa nghị viện trên quốc tế. Khác với Sejm, Senat được bầu theo phương pháp đa phần tương đối, với một thượng nghị sĩ tương ứng với một trong tổng số 100 khu vực bầu cử trên cả nước. Bầu cử QH diễn ra tối thiểu bốn năm một lần .Sau khi chuyển từ chính sách Cộng sản độc đảng sang thể chế đa nguyên chính trị, những đảng phái mọc lên như nấm vào những năm đầu thập niên 1990. Sau cuộc bầu cử tự do tiên phong vào năm 1991, số ghế tại QH ( Sejm ) được chia ra cho cả hơn chục đảng phái khác nhau .Ngoại trừ những đảng dân tộc thiểu số, chỉ những ứng viên của những đảng chính trị nhận được tối thiểu 5 % tổng số phiếu bầu trong cuộc bầu cử vương quốc mới hoàn toàn có thể có ghế trong Sejm. Liên minh những đảng cần phải đạt được 8 % tổng số phiếu bấu trở lên, kể từ cuộc bầu cử năm 1993 .Trong cuộc bầu cử QH năm năm ngoái, Đảng Pháp luật và Công lý ( PiS ), một đảng dân túy cánh hữu theo tư tưởng dân chủ Thiên chúa giáo là đảng giành được số phiếu bầu lớn nhất. Cuộc bầu cử lưu lại lần tiên phong trong kỷ nguyên hậu cộng sản của Ba Lan, một đảng chính trị nhận được đủ số phiếu để xây dựng một chính phủ nước nhà hầu hết. Tổng thống Andrzej Duda cũng là một thành viên của đảng này .Nhánh tư pháp đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra những quyết định hành động. Các thể chế đa phần của nó gồm Tòa án Tối cao ( Sąd Najwyższy ), Tòa án Hành chính Tối cao ( Naczelny Sąd Administracyjny ) – những thẩm phán được Tổng thống chỉ định theo ra mắt của Hội đồng Quốc gia về Tư pháp trong một thời hạn xác lập, Tòa án Hiến pháp ( Trybunał Konstytucyjny ) – những thẩm phán do Sejm lựa chọn với nhiệm kỳ chín năm và Tòa án Quốc gia ( Trybunał Stanu ) – những thẩm phán do Sejm lựa chọn với nhiệm kỳ tương tự nhiệm kỳ của Sejm, ngoại trừ chức vụ quản trị do quản trị thứ nhất Tòa án Tối cao nắm giữ. Sejm ( khi được Thượng viện đồng thuận ) chỉ định Ombudsman hay Cao ủy Bảo vệ Nhân quyền ( Rzecznik Praw Obywatelskich ) với nhiệm kỳ chín năm. Ombudsman có nghĩa vụ và trách nhiệm giám sát và thực thi những quyền hạn và những quyền tự do của con người cũng như của công dân, pháp luật và những nguyên tắc của đời sống hội đồng và sự công minh xã hội .
Tòa án Tối cao Ba Lan, Warsaw Hiến pháp ngày 3 tháng 5 năm 1791 của Ba LanHiến pháp Ba Lan là luật đạo tối cao ở Ba Lan đương đại, và mạng lưới hệ thống pháp lý Ba Lan được dựa trên nguyên tắc quyền dân sự, chi phối bởi những pháp luật của Luật Dân sự. Trong lịch sử vẻ vang, văn kiện pháp lý nổi tiếng nhất của Ba Lan là Hiến pháp ngày 3 tháng 5 năm 1791. Nhà sử học Norman Davies chứng minh và khẳng định Hiến pháp 1791 của Ba Lan là bản hiến pháp thành văn tiên phong ở châu Âu và là bản hiến pháp thành văn truyền kiếp thứ hai trong lịch sử dân tộc, sau Hiến pháp Hoa Kỳ [ 16 ] .

Hiến pháp 1791 đã công nhận sự bình đẳng về chính trị giữa những người thị dân và giới quý tộc (szlachta), và đặt người nông dân dưới sự bảo vệ của chính phủ, qua đó hạn chế được sự bóc lột của chế độ nông nô. Hiến pháp đã bãi bỏ các truyền thống lỗi thời trong nghị viện chẳng hạn như quyền phủ quyết tự do (Liberum veto), một quy tắc cổ xưa cho phép bất kỳ thành viên nào của Sejm (cơ quan lập pháp) có thể buộc một phiên họp đang diễn ra của nghị viện phải chấm dứt ngay lập tức và vô hiệu hóa bất kỳ đạo luật nào đã được thông qua tại phiên họp chỉ bằng cách hét lên: “Nie pozwalam!” (Tiếng Ba Lan: “Tôi không cho phép!”). Bản hiến pháp này cũng đã tuyên bố thiết lập một chế độ quân chủ lập hiến dân chủ. Việc thông qua hiến pháp 1791 được coi là mối đe dọa đối với các nước láng giềng của Ba Lan. Để đáp trả, Phổ, Áo và Nga đã thành lập một liên minh chống Ba Lan và trong thập kỷ tiếp theo 3 nước này đã hợp tác với nhau để chia cắt và tiêu diệt nhà nước Ba Lan. Mặc dù vậy, Hiến pháp 1791 đã có ảnh hưởng đến nhiều phong trào dân chủ trên toàn cầu sau này. Ở Ba Lan, quyền tự do ngôn luận được đảm bảo bởi Điều 25 (phần I. Cộng hòa) và Điều 54 (phần II. Các quyền tự do, quyền và nghĩa vụ của cá nhân và công dân) trong Hiến pháp Ba Lan.

Hiến pháp hiện tại của Ba Lan đã được Quốc hội Ba Lan thông qua vào ngày 2 tháng 4 năm 1997, được hầu hết cử tri cả nước đồng ý chấp thuận sau một cuộc trưng cầu dân ý vương quốc vào ngày 25 tháng 5 năm 1997 và có hiệu lực hiện hành kể từ ngày 17 tháng 10 năm 1997. Hiến pháp bảo vệ một vương quốc đa đảng, những quyền tự do tôn giáo, tự do ngôn luận, tự do lập hội, và đặc biệt quan trọng gạt bỏ hầu hết những lý tưởng cộng sản để tạo ra một ” mạng lưới hệ thống kinh tế thị trường tự do “. Nó yên cầu những quan chức nhà nước phải theo đuổi những chủ trương công cộng về sinh thái xanh và thừa nhận quyền bất khả xâm phạm của những mái ấm gia đình, quyền xây dựng công đoàn và đình công, đồng thời nghiêm cấm những hành vi cưỡng bức, tra tấn và trừng phạt thân thể .Trước Phân vùng lần thứ ba năm 1795, những người phụ nữ ở Ba Lan được phép tham gia vào đời sống chính trị nếu nộp đủ thuế. Kể từ năm 1918, khi quốc gia giành độc lập trở lại, toàn bộ những người phụ nữ Ba Lan đều có quyền bỏ phiếu. Ba Lan là vương quốc thứ 15 được cho phép phụ nữ bầu cử. Hiện tại, ở Ba Lan, phá thai chỉ được phép trong những trường hợp đặc biệt quan trọng, ví dụ điển hình như khi đời sống hoặc sức khỏe thể chất của người phụ nữ bị rình rập đe dọa bởi việc liên tục mang thai, khi mang thai là tác dụng của một hành vi tội phạm ( ví dụ điển hình hiếp dâm ) hoặc khi thai nhi bị dị tật nghiêm trọng [ 17 ] [ 18 ]. Đồng tính luyến ái ở Ba Lan được xác nhận là hợp pháp vào năm 1932, tuy nhiên nước này không được cho phép hôn nhân gia đình đồng giới .

Quan hệ ngoại giao[sửa|sửa mã nguồn]

Chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Donald Trump tới Ba LanTrong những năm gần đây, Ba Lan đã lan rộng ra nghĩa vụ và trách nhiệm và nâng cao vị thế của mình trong những yếu tố của châu Âu và quốc tế, đã thiết lập quan hệ hữu nghị với những vương quốc châu Âu khác và tương hỗ cho nhiều vương quốc đang tăng trưởng .Ba Lan là thành viên của Liên minh Châu Âu, NATO, Liên Hiệp Quốc, Tổ chức Thương mại Thế giới, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế ( OECD ), Khu vực Kinh tế Châu Âu, Cơ quan Năng lượng Quốc tế, Hội đồng Châu Âu, Cơ quan nguồn năng lượng nguyên tử quốc tế, Cơ quan ngoài hành tinh châu Âu, G6, Hội đồng những vương quốc vùng biển Baltic, Nhóm Visengard, Tam giác Weimar và Hiệp ước Schengen .Năm 1994, Ba Lan trở thành thành viên link của Liên minh châu Âu ( EU ), và chính thức gia nhập Liên minh châu Âu vào tháng 5 năm 2004, cùng với những thành viên khác của nhóm Visegrád. Năm 1996, Ba Lan đã đạt được tư cách thành viên rất đầy đủ của OECD và tại Hội nghị thượng đỉnh Madrid năm 1997 đã được mời tham gia Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương ( NATO ), vương quốc này trở thành thành viên chính thức của NATO vào tháng 3/1999 .Khi sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản vào năm 1989 đã vẽ lại map châu Âu, Ba Lan đã nỗ lực tạo dựng mối quan hệ cùng có lợi và can đảm và mạnh mẽ với bảy nước láng giềng mới, điều này đáng chú ý quan tâm gồm có việc ký kết những hiệp ước hữu nghị để thay thế sửa chữa những link bị cắt đứt sau sự sụp đổ của khối Hiệp ước Warsaw. Ba Lan đã tạo dựng mối quan hệ đặc biệt quan trọng với Ukraine, vương quốc mà họ đồng tổ chức triển khai giải bóng đá UEFA Euro 2012, trong nỗ lực giữ vững mối link của quốc gia này với quốc tế phương Tây và phân phối cho nó một giải pháp sửa chữa thay thế cho việc liên minh với Liên bang Nga. Mặc dù có nhiều tăng trưởng tích cực trong khu vực, Ba Lan cũng đang phải tìm cách bảo vệ quyền của người dân tộc bản địa Ba Lan sống ở Liên Xô cũ ; vào năm 2005 chính sách Lukashenko đã phát động một chiến dịch chống lại người dân tộc thiểu số Ba Lan ở Belarus [ 19 ] .Do lịch sử dân tộc bi thảm của Ba Lan gắn liền với nhiều cuộc xâm lược của những nước láng giềng hùng mạnh ( ví dụ : Phân vùng Ba Lan, Chiến tranh quốc tế thứ hai ), chủ trương đối ngoại của Ba Lan theo đuổi mối quan hệ hợp tác ngặt nghèo với một cường quốc có đủ năng lực để tương hỗ quân sự chiến lược can đảm và mạnh mẽ cho họ trong những trường hợp nguy cấp. Điều này tạo ra nền tảng của mối quan hệ ngặt nghèo giữa Ba Lan với Hoa Kỳ và sự nhạy cảm trong mối quan hệ giữa Ba Lan với đối tác chiến lược của họ trong Liên minh Châu Âu là Đức. Đồng thời, yếu tố lịch sử vẻ vang cũng dẫn đến mối quan hệ ngoại giao rất căng thẳng mệt mỏi với Nga, vốn đã liên tục xấu đi kể từ khi Vladimir Putin lên nắm quyền .Trong những năm gần đây, quan hệ giữa Ba Lan với Nga đã xấu đi đáng kể. Ba Lan đã phản đối can đảm và mạnh mẽ cuộc xâm lược quân sự chiến lược vào Gruzia do Nga chỉ huy vào năm 2008, công bố ủng hộ Gruzia và lên án hành vi của Nga. Người Ba Lan tin rằng cuộc xâm lược đã được người Nga thực thi với nỗ lực tái lập và tái chứng minh và khẳng định sự thống trị của mình so với những nước cộng hòa vệ tinh trước đây. Tuy nhiên, kể từ năm 2009, mối quan hệ với Nga đã phần nào được cải tổ – mặc kệ tai nạn đáng tiếc máy bay khiến cựu tổng thống Ba Lan qua đời năm 2010 vẫn được coi là một sự kiện gây tranh cãi khi có quan điểm cho rằng người Nga đứng sau vụ tai nạn đáng tiếc. Sau cuộc khủng hoảng cục bộ Crimea năm năm trước, mối quan hệ giữa hai bên trở nên xấu đi một lần nữa, khi Ba Lan lên án can đảm và mạnh mẽ những hành vi của Nga chống lại Ukraine .Ba Lan là vương quốc thành viên đông dân thứ sáu của Liên minh châu Âu và có tổng số 51 đại diện thay mặt trong Nghị viện châu Âu. Kể từ khi gia nhập liên minh năm 2004, chính phủ nước nhà Ba Lan đã nhất trí theo đuổi những chủ trương nhằm mục đích tăng cường vai trò của quốc gia trong những yếu tố của châu Âu và khu vực .
Máy bay F-16 thuộc biên chế của Không quân Ba Lan Quân đội Ba Lan trong một cuộc tập trận chung với binh sĩ NATO

Lực lượng vũ trang Ba Lan bao gồm năm quân chủng: Lục quân (Wojska Lądowe), Hải quân (Marynarka Wojenna), Không quân (Siły Powietrzne), Lực lượng đặc nhiệm (Wojska Specjalne) và Lực lượng phòng thủ lãnh thổ (Wojska Specjalne), đây là quân chủng mới được thành lập vào năm 2016. Quân đội nằm dưới sự chỉ huy của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Tuy nhiên, tổng tư lệnh của quân đội là Tổng thống Ba Lan.

Quy mô của quân đội Ba Lan ước tính vào lúc 101.500 binh sĩ ( năm năm nay ). Hải quân Ba Lan đa phần hoạt động giải trí ở biển Baltic và triển khai những trách nhiệm như tuần tra trên biển, tìm kiếm và cứu hộ cứu nạn trong khoanh vùng phạm vi vùng biển thuộc chủ quyền lãnh thổ của Ba Lan, ngoài những còn hoàn toàn có thể triển khai những hoạt động giải trí như giám sát và điều tra và nghiên cứu thủy văn cũng như tương hỗ phục vụ hầu cần cho Hải quân Hoa Kỳ. Không quân Ba Lan liên tục tham gia vào những trách nhiệm trấn áp không phận Baltic, ngoài những có 1 số ít đơn vị chức năng đang ship hàng ở Afghanistan. Năm 2003, F-16C Block 52 của Mỹ được chọn làm máy bay chiến đấu đa công dụng chung mới cho lực lượng không quân Ba Lan, đợt giao hàng tiên phong đã diễn ra vào tháng 11 năm 2006 .Nhiệm vụ quan trọng nhất của lực lượng vũ trang là bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ của Ba Lan cũng như bảo vệ quyền lợi của Ba Lan ở quốc tế. Mục tiêu bảo mật an ninh vương quốc của Ba Lan là hội nhập hơn nữa với những thể chế quốc phòng, kinh tế tài chính và chính trị của NATO và châu Âu trải qua việc hiện đại hóa và tái tổ chức triển khai quân đội. Quân đội Ba Lan đang được tổ chức triển khai lại theo tiêu chuẩn của NATO và kể từ năm 2010, quy trình quy đổi sang chính sách quân nhân hợp đồng đã hoàn tất. Nghĩa vụ quân sự chiến lược bắt buộc so với phái mạnh đã bị bãi bỏ vào năm 2008. Trước đó, phái mạnh Ba Lan phải Giao hàng chín tháng trong quân ngũ khi đủ tuổi .Học thuyết quân sự chiến lược Ba Lan nhấn mạnh vấn đề vào năng lực phòng thủ của vương quốc tựa như như những thành viên NATO khác. Từ năm 1953 đến 2009 Ba Lan đã có góp phần rất lớn cho những thiên chức gìn giữ tự do của Liên Hiệp Quốc. Quân đội Ba Lan đã tham gia vào cuộc cuộc chiến tranh Iraq năm 2003, tiến hành 2.500 binh sĩ tới miền nam Iraq và chỉ huy lực lượng đa vương quốc gồm 17 nước ở Iraq .Quân đội Ba Lan đã trong thời điểm tạm thời bị ảnh hưởng tác động nặng nề bởi vụ tai nạn đáng tiếc máy bay Tu-154 năm 2010, vụ tai nạn thương tâm đã cướp đi sinh mạng của Tổng tham mưu trưởng Quân đội, ông Franciszek Gągor và tướng chỉ huy Không quân Andrzej Błasik, cùng với nhiều nhân vật quan trọng khác [ 20 ] .Hiện tại, quân đội Ba Lan đang trải qua một quy trình tiến độ tân tiến hóa đáng kể, dự tính sẽ triển khai xong vào năm 2022. nhà nước đã chi tới 130 tỷ złoty ( 34 tỷ USD ), tuy nhiên tổng số sau cuối hoàn toàn có thể lên tới 235 tỷ złoty ( 62 tỷ USD ) nhằm mục đích thay thế sửa chữa những trang thiết bị lỗi thời và mua mạng lưới hệ thống vũ khí mới [ 21 ]. Theo chương trình hiện đại hóa này, quân đội Ba Lan đã đặt mua của Mỹ một loạt những loại thiết vận xa, lựu pháo tự hành, máy bay trực thăng đa công dụng, cùng với đó là một mạng lưới hệ thống tên lửa đất-đối-không tầm trung, tàu ngầm tiến công, tàu dò mìn, và tên lửa chống hạm ven biển. Ngoài ra, quân đội có kế hoạch tân tiến hóa kho dự trữ xe tăng chiến đấu hiện có và tăng cấp những loại súng [ 22 ] [ 23 ]. Ba Lan hiện đang chi khoảng chừng 2 % tổng GDP cho quốc phòng và dự kiến ​ ​ sẽ tăng lên 2,5 % GDP vào năm 2030. Vào tháng 5 năm 2017, Bộ Quốc phòng đã bảo vệ rằng quy mô của quân đội Ba Lan sẽ được tăng lên khoảng chừng 250.000 nhân sự hoạt động giải trí tích cực .

Thực thi pháp lý và dịch vụ khẩn cấp[sửa|sửa mã nguồn]

Policja)Một chiếc xe tuần tra Mercedes-Benz Sprinter thuộc Cơ quan Cảnh sát Nhà nước Ba Lan (Ba Lan có một mạng lưới hệ thống thực thi pháp lý tăng trưởng cao với một lịch sử dân tộc lâu bền hơn về tính hiệu suất cao của Cơ quan Cảnh sát Nhà nước ( Policja ). Cảnh sát Nhà nước phân phối dịch vụ tìm hiểu tội phạm, Cảnh sát thành phố Giao hàng trật tự công cộng và 1 số ít cơ quan trình độ khác, như Bộ đội Biên phòng Ba Lan, triển khai những trách nhiệm được giao. Ngoài những dịch vụ nhà nước này, những công ty bảo mật an ninh tư nhân cũng rất phổ cập, mặc dầu họ không có quyền hạn được giao cho những cơ quan nhà nước, ví dụ điển hình như, quyền bắt giữ hoặc giam giữ một nghi phạm .

Các dịch vụ khẩn cấp ở Ba Lan bao gồm các dịch vụ y tế khẩn cấp, các đơn vị tìm kiếm và cứu hộ của Lực lượng Vũ trang Ba Lan và Dịch vụ Cứu hỏa Nhà nước. Các dịch vụ y tế khẩn cấp ở Ba Lan, không giống như các dịch vụ khác, được cung cấp bởi chính quyền địa phương và khu vực.

Kể từ khi gia nhập Liên minh châu Âu, toàn bộ những dịch vụ khẩn cấp của Ba Lan đã được triển khai tái cấu trúc lớn và trong quy trình đó, đã có được một lượng lớn những loại thiết bị và nhân sự mới. Tất cả nhân viên cấp dưới dịch vụ khẩn cấp của Ba Lan buộc phải mặc đồng phục và hoàn toàn có thể thuận tiện nhận ra. Ngoài ra, công an và những cơ quan khác đã liên tục thay thế sửa chữa và tân tiến hóa đội xe của họ .
Ba Lan Warszawa, lâu đài và thánh đường ở phía sau Quảng trường Chợ Cũ tại Poznań Thị trấn cổ tại Gdańsk Tháp Trynitarska và Thánh đường tại LublinĐịa lý Ba Lan gồm hầu hết gồm hàng loạt những vùng đất thấp của Đồng bằng Bắc Âu, với độ cao trung bình 173 mét ( 568 ft ), dù Sudetes ( gồm Karkonosze ) và dãy Núi Carpathia ( gồm dãy núi Tatra, nơi có điểm trên cao nhất Ba Lan, Rysy, 2.499 m hay 8.199 ft ) hình thành nên biên giới phía nam. Nhiều con sông lớn chảy ngang những đồng bằng ; ví dụ, Wisła, Odra, Warta ( Phía Tây ) Bug. Ba Lan có hơn 9.300 hồ, hầu hết ở phía bắc quốc gia. Mazuria là vùng hồ lớn nhất và được nhiều hành khách du lịch thăm quan nhất tại Ba Lan. Những tàn tích của những khu rừng cổ vẫn còn sót lại : xem Danh sách những khu rừng tại Ba Lan, Rừng Bialowieza. Ba Lan có khí hậu ôn hoà, thời tiết lạnh, nhiều mây, hơi khắc nghiệt vào mùa đông và mùa hè thoải mái và dễ chịu, thường có mưa rào và mưa sét .

Xem chi tiết tại: Poland Topo Map on-line Lưu trữ 2006-06-14 tại Wayback Machine

Các thành phố chính[sửa|sửa mã nguồn]

	Khu đô thị	Tỉnh (Województwo)	Dân số (Ước tính năm 2005)
1	Katowice / MK (USIA)	Śląskie	3.487.000
2	Warszawa	Mazowieckie	2.679.000
3	Kraków	Małopolskie	1.400.000
4	Łódź	Łódzkie	1.300.000
5	Trójmiasto	Pomorskie	1.100.000
5	Poznań	Wielkopolskie	1.000.000

Phân cấp hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Ba Lan được chia thành mười sáu tỉnh (województwa, số ít – województwo):

Dưới tỉnh là :
Nhà thờ Gothic về Lễ biến hình của Chúa tại IławaTừ khi quay trở lại chính sách dân chủ, Ba Lan đã kiên trì theo đuổi chủ trương tự do hoá kinh tế tài chính và hiện đã trở thành một trong những ví dụ thành công xuất sắc nhất trong việc chuyển tiếp từ một nền kinh tế tài chính nửa tư bản nửa nhà nước sang một nền kinh tế thị trường hầu hết chiếm hữu tư nhân. Hiện Ba Lan là nền kinh tế tài chính mạnh nhất trong số những nền kinh tế tài chính ở Đông Âu thời kỳ hậu cộng sản, và hiện cũng là một trong những nền kinh tế tài chính tăng trưởng tăng trưởng nhanh nhất trong khối EU [ 24 ] .Việc tư nhân hoá những công ty nhà nước vừa và nhỏ và luật tự do xây dựng những công ty mới đã được cho phép nghành tư nhân có bước tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ, cùng với đó là sự Open của những tổ chức triển khai vì quyền lợi và nghĩa vụ người tiêu dùng. Việc tái cơ cấu tổ chức và tư nhân hóa ” những nghành nhạy cảm ” ( như, than, thép, đường sắt, và nguồn năng lượng ) đã mở màn. Vụ tư nhân hóa lớn nhất là việc bán Telekomunikacja Polska, công ty viễn thông vương quốc cho France Telecom ( 2000 ) và phát hành 30 % CP của ngân hàng nhà nước lớn nhất Ba Lan, PKO BP, ra đầu tư và chứng khoán nước này ( 2004 ) .Có một thị trường trong nước mạnh, nợ tư nhân thấp, tỷ suất thất nghiệp thấp, mạng lưới hệ thống tiền tệ linh động và không phụ thuộc vào vào một ngành xuất khẩu duy nhất, Ba Lan là nền kinh tế tài chính châu Âu duy nhất tránh được những ảnh hưởng tác động của cuộc suy thoái và khủng hoảng kinh tế tài chính năm 2008 [ 25 ]. Kể từ khi chính quyền sở tại cộng sản sụp đổ, Ba Lan đã theo đuổi chủ trương tự do hóa nền kinh tế tài chính. Các loại sản phẩm xuất khẩu chính của quốc gia gồm có máy móc, đồ nội thất bên trong, thực phẩm, quần áo, giày dép và mỹ phẩm [ 26 ] [ 27 ]. Đối tác thương mại lớn nhất của Ba Lan gồm có Đức, Cộng hòa Séc, Vương quốc Anh, Pháp và Ý [ 28 ] [ 29 ]. Theo tài liệu của Eurostat, GDP trung bình đầu người của Ba Lan đã đạt 71 % mức trung bình của EU vào năm 2018, tăng mạnh so với số lượng 50 % vào thời gian họ mới gia nhập EU vào năm 2004 [ 30 ] [ 31 ] .Ba Lan có khu vực nông nghiệp to lớn với những trang trại tư nhân với tiềm năng để trở thành nước xuất khẩu lương thực số 1 trong Liên minh châu Âu mà họ đang là thành viên. Ba Lan hiện có có tiềm năng rất lớn trở thành nhà phân phối thực phẩm số 1 trong Liên minh châu Âu. Các mẫu sản phẩm nông nghiệp đem lại giá trị cao nhất gồm có cá hun khói và cá tươi, sô cô la hảo hạng, cùng với những mẫu sản phẩm từ sữa, thịt và bánh mì [ 32 ] [ 33 ]. Giá trị xuất khẩu thực phẩm cán mốc 62 tỷ zloty trong năm 2011, tăng 17 % so với năm 2010 [ 34 ]. Tuy nhiên, những thử thách vẫn sống sót, đặc biệt quan trọng là sự nhờ vào vào góp vốn đầu tư. Những cải cách cơ cấu tổ chức trong nghành nghề dịch vụ chăm nom sức khoẻ, giáo dục, mạng lưới hệ thống trợ cấp, và hành chính nhà nước đã tạo ra những áp lực đè nén thuế lớn hơn dự kiến. Tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội ( GDP ) đã đạt mức can đảm và mạnh mẽ và vững chãi từ năm 1993 tới năm 2000 với chỉ một quy trình tiến độ giảm sút ngắn năm 2001 và 2002. Viễn cảnh hội nhập sâu hơn nữa vào Liên minh châu Âu buộc nền kinh tế tài chính phải đi đúng hướng, với mức tăng trưởng hàng năm là 3.7 % năm 2003, tăng so với mức 1.4 % năm 2002. Năm 2004 tăng trưởng GDP lên đến 5.4 %, và năm 2005 là 3.3 %. Năm 2017, mức tăng trường kinh tế tài chính là 4,9 % .Dù nền kinh tế tài chính Ba Lan hiện đang ở quy trình tiến độ tăng trưởng, vẫn còn nhiều thử thách trước mắt. Nhiệm vụ quan trọng nhất lúc bấy giờ là chuẩn bị sẵn sàng cho nền kinh tế tài chính ( trải qua việc liên tục cải cách cơ cấu tổ chức một cách sâu rộng ) nhằm mục đích cho phép nước này đạt những tiêu chuẩn kinh tế tài chính ngặt nghèo để gia nhập Đồng tiền chung châu Âu .Kể từ khi Open thị trường lao động Liên minh châu Âu từ năm 2004, ở Ba Lan đã có hơn 2,3 triệu người di cư sang những nước EU khác, hầu hết là do mức lương cao hơn ở quốc tế và tình cảnh thất nghiệp hàng loạt trong nước, ngay cả khi Ba Lan đã tránh được tác động ảnh hưởng của cuộc Đại suy thoái và khủng hoảng năm 2008 [ 35 ] [ 36 ] [ 37 ]. Tuy vậy làn sóng di cư cũng đã làm tăng mức lương trung bình cho những người lao động ở lại Ba Lan, đặc biệt quan trọng là những người có trình độ tầm trung [ 38 ]. Tỉ lệ thất nghiệp cũng giảm dần ; vào tháng 10 năm 2019, tỷ suất thất nghiệp ở Ba Lan được ước tính là 3,9 %, một trong những vương quốc có tỉ lệ thất nghiệp thấp nhất trong Liên minh châu Âu [ 39 ]. Năm 2019, Ba Lan đã trải qua luật miễn thuế thu nhập cho người lao động dưới 26 tuổi [ 40 ] .Các loại sản phẩm nổi tiếng của Ba Lan gồm quần áo, đồ vật điện tử, xe hơi ( gồm cả loại xe Leopard hạng sang ), xe buýt ( Autosan, Jelcz SA, Solaris, Solbus ), máy bay trực thăng ( PZL Świdnik ), phương tiện đi lại vận tải đường bộ, đầu máy xe lửa, máy bay ( PZL Mielec ), tàu thuỷ, cơ khí quân sự chiến lược ( gồm xe tăng, những mạng lưới hệ thống SPAAG ), dược phẩm ( Polpharma, Polfa, vân vân ), thực phẩm, những loại sản phẩm hóa chất, công nghệ tiên tiến micro chip silicon ( Sonion ), vân vân .Tính đến năm năm nay, GDP của Ba Lan đạt 467.350 USD, đứng thứ 25 quốc tế và đứng thứ 12 châu Âu .
thành phố cổ Zamosc, Di sản văn hóa truyền thống được UNESCO công nhậnBa Lan đã trải qua một sự ngày càng tăng số lượng khách du lịch kể từ khi nước này gia nhập Liên minh châu Âu năm 2004. Du lịch góp phần đáng kể vào nền kinh tế tài chính nói chung và chiếm tỷ trọng tương đối lớn trong khu vực dịch vụ của quốc gia .Thành phố được ghé thăm nhiều nhất là Kraków, cố đô của Ba Lan và là nơi lưu giữ nhiều di tích lịch sử từ Thời đại Phục hưng Ba Lan. Kraków cũng là nơi tổ chức triển khai lễ đăng quang của hầu hết những vị vua Ba Lan trong lịch sừ. Mỏ muối Wieliczka là một điểm du lịch rất hút khách của Krakow. Một thành phố du lịch đáng chú ý quan tâm khác trong nước là Wrocław, đây là một trong những đô thị cổ nhất ở Ba Lan, nổi tiếng với khu vườn bách thú khổng lồ và những bức tượng ” người lùn Wroclaw “. Khu Phố cổ lịch sử vẻ vang của Hà Nội Thủ Đô Warsaw đã được thiết kế xây dựng lại trọn vẹn sau khi bị tàn phá trong thời chiến. Một số thành phố khác cũng lôi cuốn một lượng lớn khách du lịch gồm có Gdańsk, Poznań, Szczecin, Lublin, Toruń và những trại tập trung Auschwitz của Đức Quốc xã ở Oświęcim .Các dịch vụ du lịch chính của Ba Lan gồm có những hoạt động giải trí ngoài trời như trượt tuyết, chèo thuyền, leo núi, du lịch thôn quê và thăm quan di tích lịch sử lịch sử dân tộc. Điểm du lịch gồm có những bờ biển thuộc biển Baltic ở phía bắc quốc gia ; Khu vực hồ Masuria và Rừng Białowieża ở phía đông ; về phía nam có núi Karkonosze, những dãy núi Table và dãy núi Tatra, nơi có đỉnh Rysy là đỉnh núi cao nhất của Ba Lan, và nổi tiếng với con đường leo núi Orla PERC. Các dãy núi Pieniny và Bieszczady nằm ở cực đông nam. Có hơn 100 thành tháp trong cả nước, tập trung chuyên sâu nhiều nhất ở vùng Hạ Silesia và dọc theo Đường mòn tổ chim đại bàng ” nổi tiếng
Sản xuất điện ở Ba Lan đa phần dựa vào nguyên vật liệu hóa thạch. Nhiều nhà máy sản xuất điện trên toàn nước đã tận dụng trữ lượng than lớn nhất châu Âu của Ba Lan và sử dụng than làm nguyên liệu chính trong sản xuất. Năm 2013, Ba Lan đứng thứ 48 trong 129 vương quốc về Chỉ số bền vững và kiên cố nguồn năng lượng. Ba công ty khai thác than lớn nhất của Ba Lan ( Węglokoks, Kompania Węglowa và JSW ) khai thác khoảng chừng 100 triệu tấn than mỗi năm .Các dạng nguồn năng lượng tái tạo chiếm tỷ suất nhỏ hơn trong sản lượng sản xuất điện năng của Ba Lan. Tuy nhiên, cơ quan chính phủ Ba Lan đã đặt ra tiềm năng ngày càng tăng tỉ lệ sử dụng những nguồn nguồn năng lượng tái tạo, dự kiến số lượng này sẽ tăng lên 15 % vào năm 2020 ( năm 2017 là 10,9 % ). Mục tiêu này được triển khai đa phần trải qua việc kiến thiết xây dựng những trang trại gió và 1 số ít nhà máy sản xuất thủy điện .Ba Lan có khoảng chừng 164.800.000.000 mét khối trữ lượng khí đốt tự nhiên và trữ lượng dầu mỏ vào khoảng chừng 96.380.000 thùng. Các nguồn tài nguyên này được khai thác bởi những công ty cung ứng nguồn năng lượng ví dụ điển hình như PKN Orlen ( ” công ty Ba Lan duy nhất nằm trong Fortune Global 500 ” ), PGNiG. Tuy nhiên, một lượng nhỏ nguyên vật liệu hóa thạch tự nhiên này là không đủ để Ba Lan cung ứng nhu yếu tiêu thụ nguồn năng lượng một cách vừa đủ cho người dân. Do đó, nước này vẫn phải nhập khẩu dầu và khí tự nhiên .5 công ty phân phối điện lớn nhất Ba Lan là PGE, Tauron, Enea, Energa và Innogy Poland .

Giao thông vận tải đường bộ[sửa|sửa mã nguồn]

Giao thông vận tải đường bộ ở Ba Lan gồm có đường sắt, đường đi bộ, đường thủy và đường hàng không. Kể từ khi gia nhập EU vào tháng 5 năm 2004, Ba Lan đã góp vốn đầu tư một lượng lớn quỹ công vào những dự án Bất Động Sản văn minh hóa mạng lưới giao thông vận tải của mình. Vào cuối năm 2017, Ba Lan có tổng số 3.421,7 km ( 2.126,1 mi ) đường cao tốc. Ngoài những con đường mới được thiết kế xây dựng này, nhiều con đường địa phương và khu vực đang được tu sửa như thể một phần của chương trình vương quốc để tái thiết hàng loạt hạ tầng đường đi bộ ở Ba Lan .Năm năm ngoái, cả nước có 19.000 km ( 11.800 mi ) đường ray. Chính quyền Ba Lan hiện đang duy trì chương trình cải tổ vận tốc quản lý và vận hành trên hàng loạt mạng lưới đường tàu Ba Lan. Để đạt được điều đó, Công ty Đường sắt vương quốc Ba Lan ( PKP ) đang đưa vào vận dụng những loại đầu máy xe lửa mới, về kim chỉ nan có năng lực tăng cường lên tới 200 km / h ( 124 dặm / giờ ). Ngoài ra, vào tháng 12 năm năm trước, Ba Lan đã khởi đầu tiến hành những tuyến đường sắt vận tốc cao liên kết những thành phố lớn của Ba Lan. nhà nước Ba Lan đã bật mý rằng họ dự tính liên kết toàn bộ những thành phố lớn với mạng lưới đường tàu cao tốc vào năm 2020. Ba Lan đang dần triển khai Hệ thống quản trị giao thông vận tải đường sắt châu Âu. Các lao lý hiện hành của Ba Lan được cho phép những chuyến ETCS cấp 0 chuyển dời với vận tốc lên tới 160 km / giờ, những chuyến tàu có ETCS cấp 1 hoàn toàn có thể vận động và di chuyển với vận tốc lên tới 200 km / giờ và những chuyến tàu có ETCS cấp 2 là ​ ​ trên 200 km / giờ. Hầu hết những tuyến đường sắt liên kết liên vùng ở Ba Lan được điều hành quản lý bởi công ty PKP Intercity, trong khi những chuyến tàu địa phương được quản lý và điều hành bởi nhiều doanh nghiệp, trong đó lớn nhất là Przewozy Regionalne .thị trường vận tải đường bộ hàng không và hàng hải ở Ba Lan được tăng trưởng khá tốt. Ba Lan có 1 số ít trường bay quốc tế, trong đó lớn nhất là Sân bay Warsaw Chopin, TT toàn thế giới của hãng hàng không LOT Ba Lan. Nó được xây dựng vào năm 1929 từ sự hợp nhất của những hãng Aerolloyd ( 1922 ) và Aero ( 1925 ). Các trường bay quốc tế lớn khác gồm có Sân bay quốc tế John Paul II ở Kraków, Sân bay Copernicus ở Wrocław, Sân bay Lech Wałęsa ở Gdańsk .Các cảng biển nằm dọc theo bờ biển Baltic của Ba Lan, với hầu hết những hoạt động giải trí luân chuyển sản phẩm & hàng hóa sử dụng Świnoujście, Police, Szczecin, Kołobrzeg, Gdynia, Gdańsk và Elbląg làm địa thế căn cứ. Phà chở khách nối Ba Lan với những nước Scandinavia quanh năm ; Cảng Gdańsk là cảng duy nhất ở Biển Baltic hoàn toàn có thể tiếp đón tàu đại dương .

Khoa học, Kỹ thuật và Giáo dục đào tạo[sửa|sửa mã nguồn]

Trường Đại học Wroclaw – sảnh đường Leopoldina Nhà bác học nữ người Ba Lan Maria Skłodowska-Curie, người tiên phong giành được 2 giải NobelGiáo dục đào tạo trong xã hội Ba Lan đã được những vị vua quản lý chăm sóc tới ngay từ thế kỷ XII. Cuốn hạng mục thư viện Thánh đường Giáo hội Kraków có niên đại từ năm 1110 cho thấy ngay từ đầu thế kỷ XII những tầng lớp tri thức Ba Lan đã tiếp cận với văn hóa truyền thống châu Âu. Năm 1364, tại Kraków, Đại học Jagiellonian, do Vua Casimir III sáng lập đã trở thành một trong những trường ĐH lớn và sớm nhất châu Âu. Năm 1773 Vua Stanisław August Poniatowski đã xây dựng Hội đồng Giáo dục Quốc gia ( Komisja Edukacji Narodowej ), bộ giáo dục vương quốc tiên phong trên quốc tế. Ngày nay, Ba Lan có hơn một trăm viện giáo dục sau Trung học ; những trường ĐH truyền thống cuội nguồn có tại những thành phố Gdańsk, Bydgoszcz, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Poznań, Rzeszów, Toruń, Warszawa và Wrocław cũng như những trường ĐH kỹ thuật, y, kinh tế tài chính xuất hiện ở khắp nơi trên quốc gia với khoảng chừng 61.000 nhân viên cấp dưới. Có khoảng chừng 300 viện nghiên cứu và điều tra và tăng trưởng với 10.000 nhà điều tra và nghiên cứu. Tổng số có khoảng chừng 91.000 nhà khoa học tại nước Ba Lan lúc bấy giờ .Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, nhân dân Ba Lan đã có những góp phần vô cùng đáng kể cho trái đất trong những nghành khoa học, công nghệ tiên tiến và toán học. Nổi tiếng nhất là Nicolaus Copernicus ( Mikołaj Kopernik ), người đã nêu lên thuyết nhật tâm chứng minh và khẳng định Trái Đất quay quanh Mặt Trời. Những thành tựu và mày mò của Copernicus được coi là nền tảng của văn hóa truyền thống và truyền thống văn hóa truyền thống Ba Lan .Các tổ chức triển khai giáo dục ĐH của Ba Lan ; những trường ĐH truyền thống cuội nguồn, cũng như những tổ chức triển khai kỹ thuật, y tế và kinh tế tài chính, có nhân sự gồm có khoảng chừng 61.000 nhà điều tra và nghiên cứu cùng với đội ngũ nhân viên cấp dưới. Có khoảng chừng 300 viện nghiên cứu và điều tra và tăng trưởng, với tổng số khoảng chừng 10.000 nhà nghiên cứu và điều tra. Tổng cộng, có khoảng chừng 91.000 nhà khoa học ở Ba Lan thời nay. Tuy nhiên, trong thế kỷ 19 và 20, nhiều nhà khoa học Ba Lan đã thao tác ở quốc tế ; một trong những nhà khoa học lưu vong nổi tiếng nhất là Maria Skłodowska-Curie, một nhà vật lý và hóa học sống phần đông cuộc sống của bà ở Pháp .Trong nửa đầu thế kỷ 20, Ba Lan là một TT toán học hưng thịnh. Các nhà toán học xuất sắc người Ba Lan đã xây dựng Trường Toán học Lwów ( với những tên tuổi như Stefan Banach, Stanisław Mazur, Hugo Steinhaus, Stanisław Ulam ) và Trường Toán học Warsaw ( với những tên tuổi như Alfred Tarski, Kazimierz Kuratowski, Wacław Sierpiński và Antoni Zyg .Hơn 40 TT nghiên cứu và điều tra và tăng trưởng và 4.500 nhà điều tra và nghiên cứu biến Ba Lan thành TT nghiên cứu và điều tra và tăng trưởng lớn nhất ở Trung và Đông Âu. Các công ty đa vương quốc như : ABB, Delphi, GlaxoSmithKline, Google, IBM, Intel, LG Electronics, Microsoft, Motorola, Siemens và Samsung đều đã xây dựng những TT nghiên cứu và điều tra và tăng trưởng ở Ba Lan. Các công ty này đã chọn Ba Lan vì có sẵn lực lượng lao động trình độ cao, sự hiện hữu của những trường ĐH, sự tương hỗ của chính quyền sở tại và có một thị trường lớn nhất ở Đông-Trung Âu. Theo báo cáo giải trình KPMG năm 2011, 80 % những nhà đầu tư hiện tại của Ba Lan hài lòng với lựa chọn của họ và sẵn sàng chuẩn bị tái đầu tư .

Viễn thông và Công nghệ thông tin[sửa|sửa mã nguồn]

Lĩnh vực viễn thông chiếm 4.4% GDP (cuối năm 2000), so với 2.5% năm 1996. Tuy nhiên, dù có chi phí đầu tư cơ sở hạ tầng viễn thông lớn (mức độ sử dụng điện thoại chỉ tăng từ 78 trên 1000 dân năm 1989 lên 282 năm 2000)
mức độ sử dụng điện thoại di động 660 người trên 1000 dân (2005)

• Điện thoại – di động: 25.3 triệu (Raport Telecom Team 2005)
• Điện thoại – cố định: 12.5 triệu (Raport Telecom Team 2005)

Tôn giáo tại Ba Lan
Công giáo Roma			87.6%
Không xác định			7.1%
Khác			3.1%
Thuyết vật linh			2.2%

Ba Lan, với 38.544.513 dân cư, có dân số đông thứ tám ở châu Âu và đông thứ sáu trong Liên minh châu Âu. Quốc gia có tỷ lệ dân số 122 người trên mỗi km vuông ( 328 mỗi dặm vuông ) .Trong những năm gần đây, dân số Ba Lan đã có sự suy giảm do sự ngày càng tăng di cư và giảm tỷ suất sinh. Kể từ khi Ba Lan gia nhập Liên minh châu Âu vào ngày 1 tháng 5 năm 2004, một số lượng đáng kể người Ba Lan đã di cư ra quốc tế, hầu hết là tới Vương quốc Anh, Đức và Ireland để tìm kiếm thời cơ thao tác tốt hơn. Với điều kiện kèm theo kinh tế tài chính ngày một cải tổ và mức lương trung bình của Ba Lan hiện đã ở mức 70 % mức trung bình của EU trong năm năm nay, khuynh hướng này khởi đầu giảm vào những năm 2010 và lực lượng lao động đang trở nên vô cùng thiết yếu ở nước này .Bộ trưởng Phát triển Ba Lan Mateusz Morawiecki đã lôi kéo người Ba Lan ở quốc tế nên quay lại Ba Lan. Người thiểu số thuộc dân tộc bản địa Ba Lan vẫn còn hiện hữu ở nhiều vương quốc láng giềng như Ukraine, Belarus và Litva, cũng như ở nhiều vương quốc khác. Tổng cộng, số lượng người Ba Lan sống ở quốc tế được ước tính là khoảng chừng 20 triệu. Số lượng người Ba Lan định cư tại quốc tế nhiều nhất là ở Hoa Kỳ, Đức, Anh và Canada. Tổng tỷ suất sinh ( TFR ) tại Ba Lan được ước tính vào năm năm nay là 1,39 trẻ nhỏ / 1 phụ nữ. Ba Lan có độ tuổi trung bình là 41,1 tuổi .
Văn hóa Ba Lan có lịch sử dân tộc lâu dài hơn hàng nghìn năm, có ảnh hưởng tác động từ cả phương Đông và phương Tây .
Ngày nay tất cả chúng ta vẫn thấy những ảnh hưởng tác động đó trong kiến trúc, văn hóa truyền thống dân gian và thẩm mỹ và nghệ thuật Ba Lan. Ba Lan cũng nằm trong vùng tác động ảnh hưởng từ những nước như Ý, Đế chế Ottoman, Pháp và Mỹ. Giáo hoàng John Paul II, Fryderyk Chopin, Mikołaj Copernicus, Lech Wałęsa, Henryk Sienkiewicz, Adam Mickiewicz, Jan Matejko, Marie Curie, Roman Polański, Witold Gombrowicz và nhiều người khác đều là công dân Ba Lan .

• Hội họa
• Kiến trúc
• Âm nhạc
• Sân khấu
• Điện ảnh

Điện ảnh Ba Lan khởi đầu từ năm 1902, trải qua nhiều dịch chuyển lịch sử dân tộc đã đạt được 1 số ít thành tựu và hiện đang trong quy trình hội nhập với quốc tế .
Những món ăn nổi tiếng của nhà hàng siêu thị Ba Lan gồm bigos, kiełbasa, barszcz ( súp củ cải đỏ ), czernina ( súp tiết vịt ), schabowy z kapustą, pierogi, gołąbki và nhiều món khoai tây khác .

Xếp hạng quốc tế[sửa|sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Cơ quan cơ quan chính phủ[sửa|sửa mã nguồn]

Du lịch Ba Lan[sửa|sửa mã nguồn]

Các website tiếng Anh về Ba Lan[sửa|sửa mã nguồn]

Tin tức bằng tiếng Anh về Ba Lan[sửa|sửa mã nguồn]

Tin tức bằng tiếng Pháp về Ba Lan[sửa|sửa mã nguồn]

Bản mẫu : Ba Lan

Bản mẫu:Baltic
Bản mẫu:Các quốc gia Slav

Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ với tên nhóm “lower-alpha”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng tương ứng, hoặc thẻ đóng

Source: https://trangdahieuqua.com
Category: Làm đẹp