Nhịp sinh học của cơ thể: Phân loại, các rối loạn và điều trị

Nhịp sinh học là chu kỳ 24 giờ của “đồng hồ bên trong cơ thể” để thực hiện các chức năng và quá trình thiết yếu cho sự sinh tồn. Một trong những nhịp sinh học quan trọng nhất và được nhiều người biết đến là chu kỳ ngủ – thức. Bài viết dưới đây sẽ nói rõ hơn về nhịp sinh học của cơ thể người.

Các hệ thống khác nhau của cơ thể tuân theo nhịp sinh học được đồng bộ hóa với một “chiếc đồng hồ chính” ở trong não của chúng ta. Đồng hồ chính này bị ảnh hưởng trực tiếp bởi các tín hiệu môi trường, đặc biệt là ánh sáng, đó là lý do tại sao nhịp sinh học gắn liền với chu kỳ ngày và đêm. Khi được căn chỉnh đúng cách thì nhịp sinh học có thể giúp cho giấc ngủ ổn định và cơ thể phục hồi. Tuy nhiên, khi nhịp sinh học này bị gián đoạn, nó có thể tạo ra các vấn đề về giấc ngủ đáng kể, bao gồm cả chứng mất ngủ. Nghiên cứu cũng tiết lộ rằng, nhịp sinh học đóng một vai trò không thể thiếu trong các khía cạnh của sức khỏe thể chất và tinh thần.

1. Nhịp sinh học và những điều cần biết về nhịp sinh học

Nhịp sinh học là chu kỳ thay đổi tự nhiên của các chất hóa học hoặc chức năng trong cơ thể mỗi chúng ta. Nó giống như một chiếc “đồng hồ chính” bên trong điều phối các đồng hồ khác trong cơ thể bạn. Như đã nói, “đồng hồ chính” nằm trong não, ngay trên các dây thần kinh nơi hai mắt giao nhau. Nó được tạo thành từ hàng nghìn tế bào thần kinh giúp đồng bộ hóa các chức năng và hoạt động của cơ thể.

Có bốn nhịp sinh học là:

• Nhịp sinh học: Chu kỳ 24 giờ bao gồm nhịp sinh lý và các hành vi như ngủ.
• Nhịp ngày – đêm: Nhịp sinh học đồng bộ với ngày và đêm.
• Nhịp ultradian: Nhịp sinh học với chu kỳ ngắn hơn và tần số cao hơn nhịp sinh học.
• Nhịp điệu hạ tầng: Nhịp sinh học kéo dài hơn 24 giờ, ví dụ như chu kỳ kinh nguyệt.

Đồng hồ sinh học sẽ đóng cả vai trò sức khỏe thể chất, niềm tin và hành vi trong phản ứng với ánh sáng và bóng tối. Đồng hồ này giúp kiểm soát và điều chỉnh được những công dụng của khung hình, gồm có :

• Thời gian buồn ngủ.
• Thời điểm thèm ăn.
• Mức thân nhiệt.
• Nồng độ hormone.
• Sự tỉnh táo.
• Hiệu suất làm việc hàng ngày.
• Huyết áp.
• Thời gian phản ứng với các kích thích từ bên ngoài.

Các yếu tố bên ngoài có thể ảnh hưởng đến nhịp sinh học của chúng ta. Ví dụ, tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, ma túy và cafein có thể ảnh hưởng đến thời điểm buồn ngủ, thời điểm thèm ăn và nhiều hoạt động khác.Nhịp sinh học của cơ thể kiểm soát chu kỳ ngủ hoặc thức. Chúng đóng một vai trò trong giấc ngủ do cách cơ thể và não phản ứng với bóng tối, đó là khi hầu hết con người cảm thấy mệt mỏi và có xu hướng muốn đi ngủ. Khi bóng tối bao trùm thì đồng hồ sinh học của cơ thể sẽ hướng dẫn các tế bào hoạt động chậm lại. Khi trời tối, hormone melatonin sẽ bắt đầu tăng lên và cho phép giấc ngủ diễn ra. Melatonin đạt cực đại vào khoảng 2 – 4 giờ sáng và sau đó, giảm vào buổi sáng, cho phép chúng ta tỉnh táo để hoạt động và làm việc.

2. Những yếu tố ảnh hưởng đến nhịp sinh học

Ánh sáng là yếu tố bên ngoài và là yếu tố chính kiểm soát nhịp sinh học của cơ thể. Nó giữ cho nhịp sinh học đồng bộ với một chu kỳ 24 giờ tự nhiên của Trái đất. Ngoài ra, các dấu hiệu môi trường khác có thể giúp cho đồng bộ hóa nhịp sinh học bao gồm lượng thức ăn và mức độ hoạt động. Tuy nhiên, nhiều thứ có khả năng làm gián đoạn quá trình này. Trong khi nhịp sinh học diễn ra tự nhiên thì một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến chúng trong ngày.

2.1. Ánh sáng

Ánh sáng bất thường có thể sẽ dễ dàng phá vỡ nhịp sinh học bình thường. Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), đồng hồ sinh học nhạy cảm nhất vào khoảng 2 giờ trước giờ đi ngủ thông thường của một người. Sử dụng đèn sáng trong thời gian này có thể làm thay đổi nhu cầu ngủ và khiến người đó ngủ muộn hơn. Vì vậy, một người có thể buồn ngủ và ngủ muộn hơn vào buổi tối và thức dậy muộn hơn vào buổi sáng.

trái lại, ánh sáng chói chang vào buổi sáng hoàn toàn có thể làm đổi khác nhu yếu ngủ sớm hơn. Ngủ trong một căn phòng sáng cũng hoàn toàn có thể thức tỉnh một người sớm hơn mức thiết yếu và làm biến hóa lượng thời hạn ngủ thông thường của họ .

2.2. Màu sắc

Màu sắc của ánh sáng dường như phá vỡ được các mô hình sinh học. Cũng theo các chuyên gia từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, ánh sáng có bước sóng màu xanh lam có tác động mạnh nhất đến nhịp sinh học của chúng ta. Đèn xanh và trắng trong những khoảng thời gian nhạy cảm trong ngày, như 2 giờ trước khi đi ngủ, có thể khiến một người khó đi vào giấc ngủ hoặc không ngủ được. Các nguồn ánh sáng này thông thường phát ra từ màn hình điện tử trên các thiết bị như điện thoại, máy tính và tivi. Các bước sóng ánh sáng khác ít ảnh hưởng hơn đến đồng hồ sinh học.

2.3. Thói quen ngủ không lành mạnh

Những người có thói quen ngủ không lành mạnh hoàn toàn có thể làm gián đoạn đồng hồ đeo tay sinh học trong một ngày. Chẳng hạn như :

• Đi chơi muộn và thức dậy sớm.
• Không có thời gian ngủ.
• Ăn uống vào đêm khuya.
• Tiêu thụ caffeine vào ban đêm.
• Sử dụng thiết bị điện tử vào ban đêm.
• Thực hiện các hoạt động kích thích tinh thần vào cuối ngày của bạn.
• Bị đau hoặc khó chịu trong khoảng thời gian trước và trong khi ngủ.

2.4. Làm việc theo ca

Những người làm ca muộn hoặc làm việc suốt đêm có khả năng bị gián đoạn nhịp sinh học tự nhiên của họ. Khi cơ thể phản ứng với chu kỳ sáng và tối tự nhiên của mặt trời, công việc thay đổi sẽ làm thay đổi nhịp sinh học của họ.

2.5. Du lịch

Những người thường xuyên đi du lịch có thể bị gián đoạn bởi giấc ngủ và nhịp sinh học của họ, đặc biệt là nếu họ thường xuyên di chuyển giữa các múi giờ. Điều này được gọi là tình trạng trễ máy bay, cảm giác chệch choạc hoặc mệt mỏi khi cơ thể cố gắng bắt kịp những thay đổi của thời gian và nhịp điệu mới trong ngày.

2.6. Các rối loạn giấc ngủ

Những loại rối loạn giấc ngủ tiềm ẩn cũng có thể ảnh hưởng tới nhịp sinh học, bao gồm:

• Hội chứng giai đoạn ngủ muộn: Khi nhịp sinh học của một người trở nên chậm trễ, họ sẽ thích đi ngủ muộn và thức dậy muộn hơn.
• Hội chứng giai đoạn ngủ nâng cao: Nhịp sinh học nâng cao làm một người cảm thấy buồn ngủ sớm hơn vào buổi tối và thức dậy sớm hơn vào buổi sáng.
• Rối loạn giấc ngủ không thường xuyên: Nhịp sinh hoạt không đều đặn dẫn đến quá trình ngủ – thức bị gián đoạn.

Rối loạn thức – ngủ không theo chu kỳ 24 giờ: Nhịp sinh học không đồng bộ đối với 24 giờ trong ngày, dẫn đến tình trạng buồn ngủ và mất ngủ.

3. Các dạng rối loạn nhịp sinh học

Rối loạn có thể phát triển khi mà nhịp sinh học tự nhiên bị xáo trộn. Những rối loạn này bao gồm:

• Rối loạn giấc ngủ: Cơ thể không thể đi vào giấc ngủ ban đêm. Nhịp điệu tự nhiên của cơ thể bạn bị gián đoạn có thể dẫn đến giấc ngủ bị ảnh hưởng, bao gồm cả chứng mất ngủ.
• Rối loạn thời gian: Sự gián đoạn nhịp sinh học khi di chuyển qua những múi giờ hoặc qua đêm.
• Rối loạn tâm trạng: Thiếu tiếp xúc với ánh sáng mặt trời có thể dẫn tới các tình trạng như trầm cảm, rối loạn lưỡng cực và rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD).
• Rối loạn công việc theo ca: Khi một người làm việc theo ca, nó gây ra những thay đổi trong nhịp sinh học cơ bản của cơ thể.

Rối loạn nhịp sinh học có thể ảnh hưởng tới sức khỏe và cảm giác hạnh phúc của một người. Một số hiệu ứng của chứng rối loạn nhịp sinh học có thể kèm theo bao gồm:

• Sự lo lắng, bồn chồn.
• Tình trạng ngủ ngày.
• Phiền muộn.
• Hiệu suất thấp hơn trong công việc.
• Dễ bị tai nạn hơn.
• Thiếu tỉnh táo về tinh thần.
• Tăng nguy cơ mắc phải bệnh tiểu đường và béo phì.

Một số lỗi của con người do rối loạn nhịp sinh học quan trọng nhất trên thế giới đã xảy ra khi họ phải làm việc ca đêm. Ví dụ như thảm họa Chernobyl và tai nạn Đảo Three Mile. Ngoài ra, hầu hết các vụ tai nạn xe là do một người lái xe trước bình minh, theo Đại học Cornell.

Từ góc độ não bộ và cơ thể, cơ thể chúng ta được sinh ra và thích ứng với việc ngủ vào ban đêm. Đây là lý do tại sao chúng ta không có khả năng nhìn vào ban đêm hay có khứu giác và thính giác nhạy hơn như động vật sống về đêm.

Theo ước tính, có khoảng chừng 15 % công nhân toàn thời hạn ở Hoa Kỳ thao tác theo ca. Những người thao tác theo ca thường làm những việc làm có tương quan đến dịch vụ có ý nghĩa sống còn so với sức khỏe thể chất và sự hoạt động của xã hội. Họ cũng có nhiều năng lực ngủ ít hơn sáu giờ mỗi đêm .

Những người làm việc theo ca, hoặc làm việc ngoài 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều mỗi ngày, đặc biệt có nguy cơ bị rối loạn nhịp sinh học. Ví dụ về các nghề liên quan đến làm việc theo ca gồm có :

• Nhân viên y tế.
• Tài xế, phi công và những người cung cấp dịch vụ vận chuyển.
• Người chuẩn bị thực phẩm, người phục vụ.
• Sĩ quan cảnh sát.
• Lính cứu hỏa.

Một cuộc khảo sát của NSF cho thấy, 63% công nhân đều cảm thấy rằng công việc của họ cho phép họ ngủ đủ giấc. Cuộc khảo sát tương tự cũng cho thấy, 25 đến 30% những người làm việc theo ca có những giai đoạn buồn ngủ hoặc mất ngủ quá mức. Các nhóm người khác có nguy cơ bị rối loạn nhịp sinh học gồm những người thường xuyên di chuyển qua các múi giờ hoặc sống ở những nơi không có nhiều giờ ban ngày, chẳng hạn như Alaska (Hoa Kỳ).

4. Chẩn đoán và điều trị chứng rối loạn nhịp sinh học

Chẩn đoán rối loạn nhịp sinh học thường là cần phải xem xét lại tiền sử sức khỏe thật cẩn thận. Bác sĩ sẽ hỏi người bệnh những câu hỏi như:

• Lần đầu tiên bạn nhận thấy các triệu chứng của mình là từ khi nào?
• Có những hoạt động nào làm cho các triệu chứng của bạn trở nên tồi tệ hơn không? Hay có những hoạt động nào khiến các triệu chứng của bạn giảm đi (khiến bạn vui lên)?
• Làm thế nào mà để các triệu chứng ảnh hưởng đến bạn?
• Những loại thuốc bạn đang dùng là gì?

Bác sĩ cũng có thể muốn loại trừ các tình trạng khác, chẳng hạn như rối loạn đường huyết, có thể gây ra các triệu chứng rối loạn tâm trạng tương tự.

Những phương pháp điều trị rối loạn nhịp sinh học khác nhau và phụ thuộc vào nguyên nhân cơ bản. Ví dụ: Các triệu chứng chậm máy bay thường sẽ là tạm thời và không cần điều trị y tế. Trong trường hợp rối loạn làm việc theo ca hoặc rối loạn tâm trạng thì phương pháp thay đổi lối sống có thể hữu ích.

Trao đổi với những bác sĩ về những triệu chứng nghiêm trọng hơn như căng thẳng mệt mỏi, sa sút niềm tin hoặc trầm cảm. Bác sĩ hoàn toàn có thể kê đơn giải pháp điều trị tương thích và đưa ra những gợi ý về lối sống. Đối với những người mắc chứng rối loạn cảm hứng theo mùa ( SAD ), điều trị bằng những “ hộp đèn ” hoàn toàn có thể đem lại hiệu suất cao. Những hộp đèn này được phỏng theo ánh sáng ban ngày và hoàn toàn có thể kích hoạt giải phóng những chất hóa học tạo nên cảm xúc thoải mái và dễ chịu. Những hóa chất này thôi thúc sự tỉnh táo trong khung hình bạn .

Khi các phương pháp điều trị về lối sống và vệ sinh giấc ngủ tốt không hiệu quả, bác sĩ có thể kê đơn thuốc. Modafinil (Provigil) là dành cho những người gặp khó khăn với việc thức dậy vào ban ngày. Bác sĩ cũng có thể kê theo toa thuốc ngủ như một lựa chọn nhưng thuốc ngủ chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn. Thuốc ngủ có thể gây ra tình trạng phụ thuộc và dẫn đến cảm giác buồn ngủ quá mức.

Nhịp điệu sinh học là chu kỳ tự nhiên mà cơ thể trải qua mỗi ngày. Nhịp sinh học ngủ – thức là ví dụ được công nhận rộng rãi nhất về những nhịp sinh học trong cơ thể con người. Duy trì nhịp sinh học lành mạnh có thể là việc điều chỉnh thói quen của một người để phù hợp với nhịp điệu của tự nhiên để giúp ngăn ngừa một số vấn đề khi ngủ hoặc thức giấc. Bất kỳ ai không chắc chắn về các triệu chứng của mình nên nói chuyện với bác sĩ để có kế hoạch chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Hãy theo dõi trang web: Vinmec.com thường xuyên để cập nhật nhiều thông tin hữu ích khác.

Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số (phím 0 để gọi Vinmec) hoặc đăng ký lịch trực tuyến TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn!

Bài viết tham khảo: nigms.nih.gov, medicalnewstoday.com, healthline.com

Source: https://trangdahieuqua.com
Category: Làm đẹp