Khởi nghĩa Lam Sơn – Wikipedia tiếng Việt
Khởi nghĩa Lam Sơn (1418–1427) là cuộc khởi nghĩa đánh đuổi quân Minh xâm lược về nước do Lê Lợi lãnh đạo và kết thúc bằng việc thành lập trở lại nước Đại Việt và sự thành lập nhà hậu lê
Trong giai đoạn đầu (1418–1423), nghĩa quân Lam Sơn gặp rất nhiều khó khăn, thường hứng chịu các cuộc càn quét của quân Minh và quân Ai Lao, chịu tổn thất lớn. Các tướng Lam Sơn là Lê Lai và Lê Thạch tử trận. Quân Lam Sơn bấy giờ chỉ có thể thắng những trận nhỏ. Nghĩa quân bắt đầu giành thế thượng phong khi Lê Lợi nghe theo Nguyễn Chích, tiến quân ra đất Nghệ An vào năm 1424. Sau nhiều trận đánh lớn với quân Minh do các tướng Minh và cộng sự người Việt chỉ huy, quân Lam Sơn giải phóng hầu hết vùng đất từ Thanh Hóa vào Thuận Hóa, siết chặt vòng vây các thành chưa đầu hàng. Ở giai đoạn cuối, sau khi tích lũy được lực lượng, quân Lam Sơn lần lượt chuyển đại quân ra Bắc, thực hiện chiến lược cơ động, buộc quân Minh phải co cụm để giữ các thành trì quan trọng. Đặc biệt với chiến thắng quyết định trong trận Tốt Động – Chúc Động, quân Lam Sơn giành được thế chủ động trên chiến trường và sự ủng hộ của dân chúng vốn khiếp sợ trước uy thế của quân Minh trước đó. Tiếp nối thắng lợi, cuối năm 1427, quân Lam Sơn triển khai chiến dịch Chi Lăng – Xương Giang, đánh tan tác lực lượng viện binh quân Minh, buộc tướng chỉ huy quân Minh trên đất Việt cũ là Vương Thông phải xin giảng hòa và được phép rút quân về nước. Sau chiến thắng, Bình Định vương Lê Lợi sai văn thần Nguyễn Trãi viết bài Bình Ngô đại cáo để tuyên cáo cho toàn quốc.[3][4] Nước Đại Việt được khôi phục, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế, đặt niên hiệu Thuận Thiên, mở ra cơ nghiệp nhà Lê trong gần 400 năm sau đó.
Hoàn cảnh lịch sử dân tộc[sửa|sửa mã nguồn]
Sau khi đánh bại nhà Hồ, nhà Minh đặt ách đô hộ lên nước Việt, đặt nước Việt trở thành quận Giao Chỉ.[5] Người Việt lập tức nổi lên chống quân Minh, mà lớn nhất là của nhà Hậu Trần, đã có những thời điểm tưởng chừng có thể khôi phục lại giang sơn của người Việt. Tuy nhiên, do sự thiếu đoàn kết giữa các thủ lĩnh quân nổi dậy người Việt, quân Minh vừa mua chuộc gây chia rẽ, vừa khủng bố trấn áp rất tàn bạo (chặt đầu, đốt xác, cuốn ruột vào cây…), hòng đè bẹp mọi ý chí phản kháng của người Việt.[6] Mặc dù vậy, dưới sự cai trị tàn bạo, khắc nghiệt của nhà Minh, người Việt rất oán hận, luôn ấp ủ chờ thời cơ nổi dậy.[7][8]
Bạn đang đọc: Khởi nghĩa Lam Sơn – Wikipedia tiếng Việt
Lam Sơn bí mật tụ nghĩa[sửa|sửa mã nguồn]
Lê Lợi vốn là phụ đạo Lam Sơn ( tên gọi thổ tù ), nối đời làm hào trưởng Lam Sơn, trước từng theo vua Trùng Quang làm chức Kim ngô Tướng quân, sau Hoàng Phúc chiêu dụ đến cho làm Thổ quan Tuần kiểm, Lê Lợi không theo. [ 9 ] Ông ẩn thân ở núi rừng làm nghề cày cấy ; tự mình đọc sách kinh sử, nhất là càng chuyên tâm về những sách Thao Lược ; hậu đãi những tân khách ; chiêu nạp kẻ trốn, kẻ làm phản ; ngầm nuôi kẻ mưu trí ; bỏ của, phát thóc để giúp cho kẻ côi cút, nghèo nàn ; hậu lễ, nhún lời để thu nạp anh hùng hào kiệt ; đều được lòng vui tươi của họ. Những hào kiệt như Lê Văn An, Lê Văn Linh, Bùi Quang Thanh, Bùi Quốc Hưng, Lưu Nhân Chú, Trịnh Vô, Vũ Uy, Lê Liễu và Lê Xa Lôi tiếp nối đuôi nhau đến quy phục. [ 10 ] [ 11 ] [ 12 ] Lê Lợi thấy người Minh tàn ngược, khẳng khái nói :
| “ |
Trượng phu sinh ở đời phải nên cứu nạn lập công, sao lại chịu khổ làm tôi tớ người ta! |
” |
| — Lê Lợi – Việt sử tiêu án[9] | ||
Lại thường lời lẽ nhún nhường, đem nhiều vàng, bạc, của báu, đút lót cho những tướng nhà Minh là Trương Phụ, Trần Trí, Sơn Thọ, Mã Kỳ ; mong họ không hãm hại mình để chờ thời cơ. Ngụy quan người Việt Lương Nhữ Hốt bàn với tướng Minh, nói rằng :
- Chúa Lam Sơn chiêu vong, nạp bạn, đãi quân lính rất hậu, chí nó chẳng nhỏ. Nếu thuồng luồng gặp được mây mưa, thì tất không phải là vật ở trong ao đâu! Nên sớm trừ đi, đừng để sau sinh vạ.
Nhà Minh tin lời Lương Nhữ Hốt, bức bách Lê Lợi gấp gáp, Lê Lợi bèn đại hội tướng sĩ, bàn việc khởi binh. Mùa xuân, tháng giêng, ngày Canh Thân, năm 1418 Lê Lợi khởi binh ở Lam Sơn, xưng là Bình Định vương, cử cháu là Lê Thạch làm Tướng quốc, truyền hịch đi các nơi cùng chống quân Minh.[11][13][14] Cuộc khởi nghĩa mở đầu được Nguyễn Trãi viết trong Bình Ngô đại cáo:
- Vừa khi cờ nghĩa dấy lên,
- Chính lúc quân thù đang mạnh.
- … Tuấn kiệt như sao buổi sớm,
- Nhân tài như lá mùa thu.
Hoạt động ở vùng núi Thanh Hóa[sửa|sửa mã nguồn]
Lực lượng của quân Minh và lực lượng khởi đầu của quân khởi nghĩa Lam Sơn[sửa|sửa mã nguồn]
Mùa xuân năm Mậu Tuất (1418), Lê Lợi đã cùng những hào kiệt đồng chí hướng như Lê Văn An, Lê Sát, Lưu Nhân Chú, Nguyễn Lý… tất cả 50 tướng văn và tướng võ chính thức phất cờ khởi nghĩa Lam Sơn (trong đó 19 người đã từng tham gia hội thề Lũng Nhai năm 1416), xưng là Bình Định vương, kêu gọi dân Việt đồng lòng đứng lên đánh quân xâm lược nhà Minh cứu nước. Địa danh Lam Sơn nay thuộc huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. Theo sách Lam Sơn thực lục, buổi đầu khởi nghĩa Lam Sơn:[15]
| “ |
Nguyên trước Nhà vua kinh doanh việc bốn phương, Bắc đánh giặc Minh, Nam đuổi quân Lào, mình trải trăm trận, đến đâu được đấy, chỉ dùng có quan võ là bọn Lê Thạch, Lê Lễ, Lê Sát, Lê Vấn, Lê Lý, Lê Ngân, ba mươi lăm người; quan văn là bọn Lê Văn Linh, Lê Quốc Hưng; cùng những quân-thân như cha, con; hai trăm thiết kỵ, hai trăm nghĩa sĩ, hai trăm dũng sĩ và mười bốn thớt voi. Còn bọn chuyên-chở lương-thảo, cùng già yếu đi hộ-vệ vợ con, cũng chỉ hai nghìn người mà thôi. |
” |
| — Lam Sơn thực lục[11] | ||
Khi ấy, quân Minh đã thiết lập được sự quản lý trên đất Đại Việt, với 5 vạn quân, voi ngựa hàng trăm con. [ 13 ] [ 16 ]
Quá trình quân khởi nghĩa Lam Sơn hoạt động giải trí ở vùng núi Thanh Hóa[sửa|sửa mã nguồn]
Thời kỳ hoạt động giải trí ở vùng núi Thanh Hóa là quá trình khó khăn vất vả nhất của cuộc khởi nghĩa. Trong thời hạn đầu, lực lượng của quân Lam Sơn chỉ có vài ngàn người, lương thực thiếu thốn, thường chỉ thắng được vài trận nhỏ và hay bị quân Minh do những tướng như Lý Bân, Phương Chính chỉ huy vượt mặt. [ 1 ]Bị quân Minh vây đánh nhiều trận, quân Lam Sơn khốn đốn 3 lần phải tháo chạy lên núi Chí Linh những năm 1418, 1419, 1422 và một lần cố thủ ở Sách Khôi năm 1422. Một lần bị quân Minh vây gắt ở núi Chí Linh ( có sách ghi năm 1418, có sách ghi năm 1419 ), quân sĩ hết lương, một nghĩa sĩ của Lê Lợi là Lê Lai theo gương Kỷ Tín nhà Tây Hán phải đóng giả làm Lê Lợi, dẫn quân ra ngoài nhử quân Minh. Quân Minh tưởng là bắt được chúa Lam Sơn nên lơi lỏng phòng bị, Lê Lợi và những tướng lĩnh thừa cơ mở đường khác chạy thoát. Lê Lai bị quân Minh giải về Đông Quan và bị giết. [ 17 ] [ 18 ]Ngoài quân Minh, Lê Lợi và quân Lam Sơn còn phải đối phó với một bộ phận những tù trưởng miền núi tại địa phương theo nhà Minh và quân nước Ai Lao ( Lào ) bị xúi giục hùa theo. Dù gặp nhiều khó khăn vất vả, quân Lam Sơn mấy lần đánh bại quân Ai Lao có lực lượng đông hơn. Tuy nhiên do lực lượng chưa đủ mạnh nên Lê Lợi thường cùng quân Lam Sơn phải ẩn náu trong rừng núi, nhiều lần phải ăn rau củ và măng tre lâu ngày ; có lần ông phải giết cả voi và ngựa chiến của mình để cho tướng sĩ ăn. [ 18 ] [ 19 ]Trước tình thế hiểm nghèo, Lê Lợi phải xin giảng hòa với quân Minh năm 1422. Đến năm 1423, khi tiềm năng được củng cố, lại thấy quân Minh bắt giữ sứ giả, Lê Lợi liền tuyệt giao cắt đứt giảng hòa. [ 18 ]
Tiến vào Nam[sửa|sửa mã nguồn]
Theo kế của Nguyễn Chích, năm 1424, Lê Lợi quyết định hành động đưa quân vào đồng bằng Nghệ An. Tiến vào Nghệ An là một bước ngoặt về giải pháp trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. [ 20 ]Trên đường đi, quân Lam Sơn hạ thành Đa Căng ( Bất Căng, Thọ Xuân ) do Lương Nhữ Hốt giữ, đánh lui quân cứu viện của viên tù trưởng địa phương theo quân Minh là Cầm Bành. Sau đó quân Lam Sơn đánh thành Trà Lân. Tướng Minh là Trần Trí mang quân từ Nghệ An tới cứu Cầm Bành, bị quân Lam Sơn đánh lui. Lê Lợi vây Cầm Bành, Trần Trí đóng ngoài xa không dám cứu. Bị vây ngặt lâu ngày, Cầm Bành phải đầu hàng. [ 21 ]Lê Lợi sai Đinh Liệt mang quân vào đánh Nghệ An, lại mang quân nòng cốt cùng tiến vào, Trần Trí bị thua liền mấy trận phải rút vào thành cố thủ. [ 22 ]Lý An, Phương Chính từ Đông Quan ( thuộc Đông Hưng, Tỉnh Thái Bình ) vào cứu Trần Trí ở Nghệ An, Trí cũng mang quân ra ngoài đánh. Lê Lợi dùng kế nhử địch đến sông Độ Gia phá tan. Trần Trí chạy về Đông Quan, còn An và Chính lại chạy vào thành Nghệ An. [ 22 ] [ 23 ]Tháng 5 năm 1425, Lê Lợi lại sai Đinh Lễ đem quân ra đánh Diễn Châu, quân Minh thua chạy về Tây Đô ( Thanh Hóa ). Sau đó ông lại điều Lê Sát, Lưu Nhân Chú, Lê Triện tiếp ứng cho Đinh Lễ đánh ra Tây Đô, quân Minh ra đánh lại bị thua phải rút vào cố thủ trong thành. [ 24 ]Lê Lợi một mặt siết vòng vây quanh thành Nghệ An và Tây Đô, mặt khác sai Trần Nguyên Hãn, Doãn Nỗ, Lê Đa Bồ đem quân vào nam đánh Tân Bình, Thuận Hóa. Tướng Minh là Nhậm Năng ra đánh bị phá vỡ. Sau Lê Lợi lại sai Lê Ngân, Lê Văn An mang thủy quân tiếp ứng cho Trần Nguyên Hãn chiếm đất Tân Bình, Thuận Hoá. Quân Minh phải rút vào cố thủ nốt. [ 25 ]Như vậy đến cuối năm 1425, Lê Lợi làm chủ hàng loạt đất đai từ Thanh Hóa trở vào, những thành địch đều bị vây hãm. [ 26 ]
Chiến thắng Tốt Động – Chúc Động[sửa|sửa mã nguồn]
Tháng 8 năm 1426, Lê Lợi chia quân cho những tướng làm 3 cánh Bắc tiến. Phạm Văn Xảo, Đỗ Bí, Trịnh Khả, Lê Triện ra phía Tây Bắc, Lưu Nhân Chú, Bùi Bị ra phía Đông Bắc, Đinh Lễ, Nguyễn Xí ra đánh Đông Quan. [ 27 ] [ 28 ] .Lê Triện tiến đến gần Đông Quan gặp Trần Trí kéo ra, liền vượt mặt Trí. Nghe tin viện binh hỗ trợ nhà Minh ở Vân Nam sắp sang, Triện chia quân cho Phạm Văn Xảo, Trịnh Khả ra chặn quân Vân Nam, còn Triện và Đỗ Bí hợp với quân Đinh Lễ, Nguyễn Xí đánh Đông Quan. [ 29 ] [ 30 ]Viện quân từ Vân Nam do Vương An Lão chỉ huy kéo sang, nhưng bị Phạm Văn Xảo phá tan. An Lão chạy về cố thủ ở thành Tam Giang. Trần Trí thấy mất viện binh hỗ trợ bèn cầu viện Lý An ở Nghệ An. Lý An và Phương Chính để Thái Phúc ở lại giữ thành Nghệ An, mang quân vượt biển ra cứu Đông Quan. Quân Lam Sơn định đón đường ngăn ngừa nhưng không được. Lê Lợi liền giao cho Lê Văn An, Lê Văn Linh vây thành, còn mình kéo đại quân ra bắc. [ 31 ]Để đối phó lại tình hình nguy cấp, năm 1426, nhà Minh cho kêu gọi 20.000 quân từ nhiều tỉnh phía nam tiến vào tiếp viện. Các quan lại nhà Minh tại Nước Ta cũng được lệnh mộ thêm 30.000 thổ binh bản xứ tương hỗ. Thêm vào đó, nhà Minh cho gửi thêm hỏa khí sang trợ chiến, và những tướng Minh tại Giao Chỉ cũng rút hết quân làm đồn điền ( trồng lúa lấy lương – khoảng chừng 8.000 thổ binh bản xứ ) để đối phó với quân nổi dậy. [ 32 ] [ 33 ] Trần Trí, Phương Chính bị không bổ nhiệm, bị đặt dưới quyền Vương Thông sai khiến để lấy công chuộc tội. Tại Vân Nam, Mộc Thạnh cũng được lệnh tuyển mộ 15 ngàn bộ binh và 3 ngàn cung thủ chuẩn bị sẵn sàng chuẩn bị sẵn sàng. [ 34 ] Từ Quảng Tây, tướng Minh là Cố Hưng Tổ ( Gu Xing-zu ) được lệnh đưa 5.000 quân bản bộ sang tiếp ứng với Vương Thông. [ 35 ] [ 36 ]Vương Thông, Mã Anh mang quân sang tiếp viện, hợp với quân ở Đông Quan được 10 vạn, chia cho Phương Chính, Mã Kỳ ra chặn đánh quân Lam Sơn. Lê Triện, Đỗ Bí vượt mặt Mã Kỳ ở Từ Liêm, lại đánh luôn cánh quân của Chính. Cả hai tướng thua chạy, về nhập với quân Vương Thông ở Cổ Sở. Lê Triện lại tiến đánh Vương Thông, nhưng Thông đã phòng bị, Triện bị thua phải rút về Cao Bộ, sai người cầu cứu Nguyễn Xí. [ 37 ]Đinh Lễ, Nguyễn Xí đem quân đến đặt phục binh ở Tốt Động, Chúc Động ( những địa điểm này thời nay đều thuộc huyện Chương Mỹ, Thành Phố Hà Nội ) [ 38 ]. Nhân biết Vương Thông định chia đường đánh úp Lê Triện, hai tướng bèn tương kế tựu kế dụ Thông vào ổ mai phục Tốt Động [ 39 ]. Quân Vương Thông thua to, Trần Hiệp, Lý Lượng và 5 vạn quân bị giết, 1 vạn quân bị bắt sống. Thông cùng những tướng chạy về cố thủ ở Đông Quan. [ 40 ]
Sử chép ba đạo quân ra bắc của Lê Lợi chỉ có tổng số 9000 người. Các nhà nghiên cứu cho rằng con số đó chưa chính xác vì các trận đánh của ba đạo quân này đều có quy mô khá lớn và lực lượng quân Minh sang nhập vào khá đông, do đó để giành thắng lợi, 3 cánh quân (sau đó lại chia thành 4) chắc phải đông hơn. Với một vài ngàn người khó đương nổi lực lượng đông và mạnh của quân Minh như vậy. Căn cứ sách Đại Việt thông sử, khi quân Minh sắp rút về, Lê Lợi đã bàn với các tướng, đại ý rằng: quân Lam Sơn hiện có tổng số 35 vạn, ông dự định sẽ cho 25 vạn về làm ruộng và tuyển lấy 10 vạn làm quân thường trực của triều đình. Qua đó thì thấy những cánh quân ra bắc phải có một vài vạn mỗi cánh quân.[41][42]
Ngoài ra, theo tác giả Karl Hack, sau khi nhà Hậu Trần thất bại, nhà Minh cho rằng sự bình định ở Giao Chỉ cơ bản đã hoàn thành xong, nên điều Trương Phụ cùng một phần nhiều đạo quân viễn chinh về nước. Việc đánh dẹp và chiếm giữ được giao lại cho những đạo quân phần lớn gồm binh lính mộ bản xứ và có những chỉ huy là người Việt. Đây có lẽ rằng là nguyên do làm cho sự chiếm đóng của nhà Minh nhanh gọn sụp đổ khi những binh lính người Việt này nổi dậy hoặc hưởng ứng những cuộc nổi dậy sau này. [ 33 ]Lê Lợi được tin thắng trận liền sai Trần Nguyên Hãn, Bùi Bị chia hai đường thủy bộ tiến ra gần Đông Quan. [ 43 ]
Lập Trần Cảo[sửa|sửa mã nguồn]
Vương Thông thua chạy không dám ra đánh, viện cớ tìm lại tờ chiếu của vua Minh Thành Tổ năm 1407 khi đánh nhà Hồ, có nội dung muốn lập lại con cháu nhà Trần ( vì nhà Hồ cướp ngôi nhà Trần nên Minh Thành Tổ đã lấy danh nghĩa muốn lập lại nhà Trần mà mang quân sang đánh nhà Hồ, nay Vương Thông muốn vin vào đó ), ra điều kiện kèm theo với Lê Lợi rằng Thông sẽ rút về nếu Lê Lợi lập con cháu nhà Trần làm vua. [ 44 ]
Lê Lợi vì đại cuộc, muốn quân Minh nhanh chóng rút về nên đồng ý. Ông sai người tìm được Trần Cảo bèn lập làm vua, còn ông tự xưng là Vệ quốc công. Theo sử sách, Trần Cảo tên thật là Hồ Ông, tự xưng là cháu nội của vua Trần Nghệ Tông, được tù trưởng châu Ngọc Ma tiến cử với Lê Lợi. Nhưng theo một số sử gia gần đây, việc Trần Cảo mạo xưng hay thật sự là con cháu nhà Trần rất khó xác định, có thể chữ “mạo xưng” mà sử sách ghi là do các sử gia nhà Lê chép vào để làm giảm uy tín của Cảo.[45][45]
Vương Thông ngoài mặt giảng hòa nhưng lại sai quân đào hào cắm chông phòng thủ và mật sai người về nước xin cứu viện. Lê Lợi biết chuyện liền cắt đứt giảng hòa. [ 46 ]
Vây thành Đông Quan[sửa|sửa mã nguồn]
Sau khi cắt đứt giảng hòa, Lê Lợi sai những tướng đi đánh chiếm những thành ở Bắc Bộ như Điêu Diêu ( Thị Cầu, TP Bắc Ninh ), Tam Giang ( Tam Đái, Phú Thọ ), Xương Giang ( phủ Lạng Thương ), Kỳ Ôn, không lâu sau đều hạ được. [ 47 ]Đầu năm 1427, Lê Lợi chia quân tiến qua sông Nhị Hà, đóng dinh ở Bồ Đề [ 48 ], sai những tướng đánh thành Đông Quan. Ông đặt kỷ luật quân đội rất nghiêm để yên lòng nhân dân. Do đó quân Lam Sơn đi đến những nơi rất được lòng dân. [ 49 ]Tướng Minh là Thái Phúc nộp thành Nghệ An xin hàng. Lê Lợi sai Thượng thư bộ Lại là Nguyễn Trãi viết thư dụ địch ở những thành khác ra hàng. [ 50 ]Nhân lúc quân Lam Sơn vây thành có vẻ như lơi lỏng, quân Minh ở Đông Quan ra đánh úp. Lê Triện tử trận ở Từ Liêm, Đinh Lễ và Nguyễn Xí bị bắt ở Thanh Trì. Đinh Lễ bị giặc giết hại, sau Nguyễn Xí tận dụng một đêm mưa giông mà trốn thoát được. [ 51 ]
Chiến thắng Chi Lăng – Xương Giang[sửa|sửa mã nguồn]
Cuối năm 1427, vua Minh Tuyên Tông điều viện binh cứu Thành Sơn hầu Vương Thông, sai An Viễn hầu Liễu Thăng mang 10 vạn quân tiến sang từ Quảng Tây; Chinh Nam tướng quân Thái phó Kiềm quốc công Mộc Thạnh mang 5 vạn quân từ Vân Nam kéo sang. Đây là hai tướng đã từng sang đánh Việt Nam thời nhà Hồ và nhà Hậu Trần. Theo các nhà nghiên cứu, con số 15 vạn của cả hai đạo quân có thể là nói cao lên, trên thực tế nếu cộng số các đạo quân điều động từ các nơi thì tổng số chỉ có khoảng gần 12 vạn quân và cánh quân chủ lực là của Liễu Thăng.[52]
Xem thêm: Bột Yến Mạch Nguyên Chất Giá Bao Nhiêu Tiền 1Kg? Yến Mạch Úc Tươi Nguyên Chất Nguyên Cán Loại 1
Theo Minh sử thì tới cuối tháng 1 năm 1427, nhà Minh điều động từ Bắc Kinh, Nam Kinh và khắp những tỉnh miền nam Trung Quốc khoảng chừng 70.000 quân [ 33 ]. Để đáp ứng lương thảo, tại những tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây hễ nơi nào có dư lương thực đều phải tức tốc luân chuyển về để đáp ứng cho đạo quân viễn chinh. Tới cuối tháng 3, nhà Minh lại điều thêm 2.200 vệ binh từ Vũ Xương và Thủ Đô, 10.000 quân tinh nhuệ nhất từ Nam Kinh và 33.000 quân từ những tỉnh miền nam Trung Quốc đặt dưới quyền Liễu Thăng và Mộc Thạnh. [ 52 ]Nghe tin có viện binh hỗ trợ, nhiều tướng muốn đánh để hạ gấp thành Đông Quan. Tuy nhiên, theo quan điểm của Nguyễn Trãi, Lê Lợi cho rằng đánh thành là hạ sách vì quân trong thành đông, chưa thể lấy ngay được, nếu bị viện binh hỗ trợ đánh kẹp vào thì nguy ; do đó ông quyết định hành động điều quân lên chặn đánh viện binh hỗ trợ trước để nản lòng địch ở Đông Quan. [ 52 ]Đầu tiên, ông ra lệnh dời người ở những vùng địch đi qua như Lạng Giang, Bắc Giang, Quy Hóa, Tuyên Quang, để đồng không để cô lập địch. Biết cánh Liễu Thăng là quân nòng cốt, ông sai Lê Sát, Lưu Nhân Chú, Lê Văn Linh, Đinh Liệt mang quân phục ở Chi Lăng, lại sai Lê Văn An, Nguyễn Lý mang quân tiếp ứng. Đối với cánh quân Mộc Thạnh, ông biết Thạnh là viên tướng lão luyện, sẽ ngồi chờ thắng bại của Liễu Thăng mới hành vi nên hạ lệnh cho Phạm Văn Xảo và Trịnh Khả cố thủ không đánh. [ 52 ] [ 53 ]Tướng trấn giữ biên giới là Trần Lựu liên tục giả cách thua chạy từ Ải Nam Quan về Ải Lưu rồi lại lui về Chi Lăng. Ngày 18 tháng 9 âm lịch, Liễu Thăng đuổi đến Chi Lăng. Trần Lựu lại thua, Thăng đắc thắng mang 100 quân kị đi trước. Ngày 20, Thăng bị phục binh của Lê Sát, Trần Lựu đổ ra chém chết. Tới tận ngày 25 tháng 12 năm 1427, vua Minh mới nhận được tin Liễu Thăng bị giết. [ 54 ] [ 55 ]Các tướng thừa dịp xông lên đánh địch, giết hơn 1 vạn quân, chém được Lương Minh, Lý Khánh tự vẫn. Tướng Minh còn lại Hoàng Phúc, Thôi Tụ cố kéo về thành Xương Giang thế thủ nhưng đến nơi mới biết thành đã bị quân Lam Sơn hạ, phải đóng quân ngoài đồng không. Lê Lợi sai Trần Nguyên Hãn chặn đường vận lương, sai Phạm Vấn, Nguyễn Xí tiếp ứng cho Lê Sát cùng sáp đánh, giết 5 vạn quân Minh ở Xương Giang. Hoàng Phúc, Thôi Tụ và hơn 3 vạn quân bị bắt. Do quyết tâm không quy hàng, Thôi Tụ bị giết. Hoàng Phúc bị bắt khi định chạy theo ngả Chi Lăng, y cùng quẫn định tự sát thì thuộc hạ quỳ xuống van xin ngăn lại, Lê Lợi biết chuyện khen ngợi, tới ngày 17 tháng 12 năm 1427 thì cho người thả về Trung Quốc theo đường Long Châu, tỉnh Quảng Tây. [ 56 ]Mộc Thạnh nghe tin Liễu Thăng thua to nên kinh hồn, bèn tháo chạy. Phạm Văn Xảo, Trịnh Khả đuổi theo chém hơn 1 vạn quân, bắt sống 1000 người ngựa. Theo Minh thực lục, ngày 14 tháng 12 năm 1427, Mộc Thạnh cùng thuộc hạ chạy tới Cao Trại, Thủy Vĩ thì bị quân Lam Sơn phục kích cả trên sông lẫn trên bờ, phải khó khăn vất vả làm lại thuyền mới đi tiếp được. [ 53 ]
Hội thề Đông Quan[sửa|sửa mã nguồn]
Vương Thông nghe tin hai đạo viện binh bị đánh tan, sợ hãi xin giảng hòa để rút quân. Lê Lợi chấp thuận đồng ý cho giảng hòa để quân Minh rút về nước. Ông cùng Vương Thông triển khai làm lễ thề trong thành Đông Quan, hẹn đến tháng chạp âm lịch năm Đinh Mùi ( 1427 ) rút quân về. [ 57 ]Lê Lợi đứng tên Trần Cảo là người đang làm vua trên danh nghĩa, sai sứ dâng biểu cho nhà Minh xin được phong. Vua Minh biết Lê Lợi không có ý tôn Cảo nhưng vì bị thua mãi nên chấp thuận đồng ý phong cho Trần Cảo làm An Nam quốc vương. [ 58 ]Tháng chạp, Vương Thông rút quân về nước. Các tướng muốn giết địch để trả thù tội ác khi quản lý Nước Ta, Lê Lợi không đống ý vì muốn giữ trung khí hai nước, do đó ông phán : [ 1 ]
| “ |
Phục thù báo oán là cái thường tình của mọi người, nhưng cái bản-tâm người có nhân không muốn giết người bao giờ. Vả người ta đã hàng mà lại còn giết thì không hay. Nếu mình muốn thỏa cơn giận một lúc, mà chịu cái tiếng muôn đời giết kẻ hàng, thì sao bằng để cho muôn vạn con người sống mà khỏi được cái mối tranh chiến về đời sau, lại để tiếng thơm lưu truyền thiên cổ trong sử xanh. |
” |
| — Lê Lợi | ||
Thế rồi ông cấp thuyền và ngựa cho quân Minh về. Vương Thông dẫn 10 vạn quân trở về nước Minh. Ông được Lê Lợi tiễn đưa nồng hậu. [ 1 ] Về Đại Minh, Vương Thông cùng 1 số ít tướng khác bị Minh Tuyên Tông xử tội .
Sách Minh sử thông giám kỷ sự chép:
- “[Vương] Thông đến kinh đô (Bắc Kinh) rồi, quần thần nhà Minh tới tấp dâng tấu sớ lên đàn hặc Thông và bọn Mã Anh, Mã Kỳ, Sơn Thọ. Hình quan trong triều làm việc xét hỏi, bọn Thông đều thú nhận cả. Định nghị cho rằng Thông thì phạm tội không giữ quân luật, làm thiệt quân và bỏ mất đất; Sơn Thọ thì phạm tội che chở bênh vực cho bọn phản nghịch, Mã Kỳ thì làm kích động gây biến ở nơi phiên thuộc. Tất cả đều đáng luận vào tội xử tử. Vua Minh xuống chiếu: tống giam Thông vào ngục và tịch thu gia sản; còn bọn Mã Anh cũng đều phạt tội có nặng nhẹ khác nhau. Sau đó Lê Lợi sai đưa trả 157 quan lại, 15170 lính thú và 1200 con ngựa; còn số người bị giữ không cho về nước không biết bao nhiêu mà kể”.
Bình luận về việc Minh Tuyên Tông ra lệnh bãi binh ở Đại Việt, sử gia Trung Quốc là Cốc Vĩnh Thái viết trong Minh sử kỷ sự bản mạt:
- Vương Thông lực yếu mà phải xin hòa, Liễu Thăng lại sang rồi bị thua chết. Sau đó lại xuống chiếu sai sứ sang giao hảo và rút quân về, nhục nhã thực bằng Tân, Trịnh hội thề dưới chân thành, hổ thẹn ngang với Kính Đường cắt đất giảng hoà vậy.[59]
Theo Minh thực lục : [ 60 ]
Vấn đề tù binh người Minh[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày 29 tháng 12 năm 1427, khi Vương Thông rút về nước, Lê Lợi trao trả nhà Minh vừa tù binh, vừa hàng binh. Theo Minh sử, số người trở về nước là 84.640; số người bị giữ lại không tính được.[2]
Tháng giêng năm 1428, nhà Minh có thư sang nhu yếu Lê Lợi trả hết số người và vũ khí ở Đại Việt. Lê Lợi bèn ra lệnh cấm người Việt chứa giấu người Minh, chỉ giấu 1 người cũng xử tội chết, thế cho nên người Minh lần lượt ra đầu thú để về nước. [ 2 ] [ 61 ]Năm 1429, Lê Lợi sai Đào Công Soạn đi sứ, dâng thư và trao trả những người và vũ khí còn lại, gồm có quân quan 580 người, dân quân và lại 157 người, kỳ quân 15.170 người, ngựa 1.200 con. [ 62 ]
Lê Lợi lên ngôi vua[sửa|sửa mã nguồn]
Trong cuốn Việt Nam sử lược, nhà sử học Trần Trọng Kim có bình luận: “Giặc Minh lục tục về Bắc, bấy giờ mới thật là: Nam quốc sơn hà, Nam đế cư; nước Nam lại được tự chủ như cũ”.[1]
Lê Lợi sai Nguyễn Trãi thảo bài Bình Ngô đại cáo để bố cáo cho thiên hạ biết về việc đánh bại quân Minh; được coi là bản tuyên ngôn độc lập thứ hai sau bài thơ Nam quốc sơn hà.[63][64] Bài Bình Ngô đại cáo trở thành một áng văn chương có giá trị to lớn của Đại Việt thời Lê sơ.[1]
( Bài đại cáo do khai quốc công thần Nguyễn Trãi soạn năm 1428 ) |
Sau khi quân Minh rút về, trên danh nghĩa Trần Cảo là vua Nước Ta. Theo sử sách, đầu năm 1428, Trần Cảo tự biết mình không có công, lòng người không theo nên bỏ trốn vào châu Ngọc Ma ( vùng núi phía Tây ), nhưng không thoát, bị bắt mang về và bị ép uống thuốc độc chết. Một số nhà nghiên cứu hoài nghi việc Cảo phải tự bỏ trốn mà cho rằng những tướng của Lê Lợi được lệnh sát hại Cảo, hoặc Cảo bị rình rập đe dọa phải bỏ trốn. Tuy nhiên, suy cho cùng Trần Cảo cũng chỉ là con bài chính trị để Lê Lợi đối phó với nhà Minh trong một quá trình thiết yếu. Nhà Minh lấy nguyên do lập con cháu nhà Trần thực ra chỉ là cớ để đánh nhà Hồ. [ 65 ]Lê Lợi lên ngôi nhà vua năm 1428, tức là vua Lê Thái Tổ, chính thức Phục hồi nước Đại Việt, dựng lên nhà Hậu Lê. Ông bắt tay vào việc thiết lập chính quyền sở tại TW và địa phương, chấn hưng kinh tế tài chính, giáo dục, đặt ra pháp luật, lễ nhạc, … mở ra một kỷ nguyên thịnh trị cho nước Việt. Đại Việt thịnh đạt từ đây cho đến khi chắt của Lê Thái Tổ là Lê Hiến Tông mất năm 1504. [ 66 ]
Việc phong thưởng những tướng Lam Sơn[sửa|sửa mã nguồn]
Theo sách Đại Việt sử ký toàn thư: “Tháng 2, định các mức khen thưởng cho những hỏa thủ và quân nhân của quân Thiết đột có công lao siêng năng khó nhọc ở Lũng Nhai bao gồm 121 người”.[67]
Công hạng nhất được ban quốc tính là Lê Vấn, Lê Quy, Lê Dịch, 52 người làm Vinh Lộc Đại phu, Tả Kim ngô vệ Đại tướng quân, tước Thượng trí tự. [ 68 ]Công hạng hai, được ban quốc tính là Lê Bồ, Lê Liệt, Lê Khảo, 72 người, làm Trung Lượng Đại phu, Tả Phụng thần vệ tướng quân, tước Đại trí tự. [ 68 ]Công hạng ba, được ban quốc tính là Lê Lễ 94 người, làm Trung Vũ Đại phu, Câu kiềm vệ tướng quân, tước Trí tự .
Theo “Chức quan chí” trong sách Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú, tháng 5 năm 1429 khi Lê Thái Tổ phong mọi tước hầu (liệt hầu) cho các công thần, gồm có 9 bậc:[69][70]
- Thứ nhất: Huyện thượng hầu.
- Thứ hai: Á thượng hầu.
- Thứ ba: Hương thượng hầu.
- Thứ tư: Đình thượng hầu.
- Thứ năm: Huyện hầu.
- Thứ sáu: Á hầu.
- Thứ bảy: Quan nội hầu.
- Thứ tám: Quan phục hầu.
- Thứ chín: Trước phục hầu.
Bấy giờ có 93 người được phong tước và khắc biển công thần (những người tên chữ nghiêng đều được cải sang họ Lê của vua, ở đây ghi nguyên họ những người đó):[71][72]:
Các tướng tử trận khi khởi nghĩa chưa kết thúc như Lê Thạch, Lê Lai, Đinh Lễ, Lý Triện cũng đều được truy tặng .
Vai trò của hỏa lực trong khởi nghĩa Lam Sơn[sửa|sửa mã nguồn]
Trong một tiểu luận được viết vào sau năm 2000 [ 73 ], một sử gia là Sun Laichen ( Tôn Lai Thần ) cho rằng, khi khởi nghĩa, Lê Lợi cũng học hỏi từ cách cầm quân của Trương Phụ, sử dụng hỏa khí rất hữu hiệu để đánh lại quân Minh và giành được những thắng lợi quan trọng, như trận đánh Vương Thông ngày 8/5/1426, quân Lam Sơn vượt mặt 10 vạn quân Vương Thông, tàn phá trên 5 vạn, bắt sống 1 vạn, khiến ” vô số ” quân Minh chết đuối ( Minh sử ghi từ 2 đến 3 vạn quân tử trận ). Nếu như trước kia thành Đa Bang thất thủ là điểm khởi đầu cho thất bại của nhà Hồ, thì sau khi 8 vạn quân Lam Sơn vây hạ thành Xương Giang có 2000 quân cố thủ, quân Minh cũng không gượng dậy được. Trong số 15 vạn quân tiếp viện nhà Minh gửi sang, có tới 9 vạn quân bỏ mạng trong những trận đánh tiếp theo, mặc dầu cả hai tướng chỉ huy, Liễu Thăng và Mộc Thạnh đều đã từng tham gia những chiến dịch chinh phạt An Nam, bản thân Liễu Thăng cũng tử trận. [ 74 ]Sun Laichen ( Tôn Lai Thần ) tỏ ra thiếu thuyết phục khi ông nêu ra vấn đề : Chiến thắng tại trận Tốt Động-Chúc Động khiến quân khởi nghĩa thu được rất nhiều khí cụ của quân Minh, trong đó có hỏa pháo và do đó biết cách sử dụng chiến cụ này, cũng như việc Thái Phúc – viên Đô đốc trấn thành Nghệ An đầu hàng quân Lam Sơn đã khiến người Việt học được từ chính viên tướng đầu hàng này cách chế súng để đánh lại quân địch đang chiếm đóng quốc gia họ. [ 75 ]
Trên thực tế, các chi tiết về Thái Phúc chỉ được đề cập rất giản lược trong sử Việt Nam. Trong bộ sử chính thức của Trung Quốc – tác phẩm Minh thực lục – cũng chỉ tường thuật là Thái Phúc bày cho Lam Sơn cách đánh thành, không kèm theo chi tiết “bày cách chế tạo súng”. Và thuyết phục hơn cả, những tường thuật về diễn biến chiến trận tại thành Xương Giang trong Minh thực lục cũng nói quân Đại Việt hạ được thành sau khi họ tăng cường tấn công, thắng cả ba trận chiến liên tiếp ngay dưới chân thành rồi sau đó dùng thang leo được vào thành. Vai trò của hỏa pháo chỉ được đề cập như 1 công cụ hỗ trợ bên cạnh máy bắn đá, tên có đầu tẩm dầu và câu liêm.[76]
Ngoài ra, trong tiểu luận của mình, tác giả Sun Laichen cũng tỏ ra nhầm lẫn khi ông viết rằng “theo sách Đại Việt sử ký toàn thư thì trong trận đánh quyết định, thắng 10 vạn quân tiếp viện nhà Minh tại Xương Giang vào cuối năm 1427, quân Đại Việt đã thu được khối lượng chiến lợi phẩm gấp 2 lần so với những gì họ đã thu được sau trận Tốt Động – Chúc Động một năm trước đó (cuối năm 1426).” Trên thực tế, chi tiết này không có trong sách Toàn thư.[76]
Bởi lẽ đó, sẽ là xác đáng khi cho rằng trong tiểu luận của mình, Sun Laichen đã đề ra những giả thiết có sức thuyết phục và hấp dẫn nhất định; tuy nhiên những giả thiết và luận điểm của ông không được hỗ trợ bởi những ghi chép chính xác và cụ thể được ghi lại trong chính sử.[77]
Vì thế, vai trò của hỏa lực trong thắng lợi của khởi nghĩa Lam Sơn vẫn là vấn đề cần được nghiên cứu và tranh luận thêm.[77]
Sách trích dẫn[sửa|sửa mã nguồn]
- (tiếng Việt)
- (tiếng Anh)
Source: https://trangdahieuqua.com
Category: Làm đẹp
