Bệnh dại – Wikipedia tiếng Việt

Bệnh dại (tiếng Anh: Rabies) là một căn bệnh do virus gây ra viêm não ở người và động vật có vú khác.[1] Triệu chứng ban đầu có thể bao gồm sốt và ngứa ran nơi vết thương;[1] tiếp đến là một hoặc nhiều hơn những triệu chứng sau: hành động bạo lực, kích động không kiểm soát, sợ nước, không thể cử động các phần cơ thể, lú lẫn, và mất ý thức.[1] Một khi triệu chứng đã khởi phát thì kết cục gần như luôn là tử vong.[1] Thời gian từ khi mắc bệnh đến khi xuất hiện triệu chứng thường rơi vào khoảng một đến ba tháng song có thể dao động từ dưới một tuần đến hơn một năm tùy thuộc vào quãng đường virus phải di chuyển để đến hệ thần kinh trung ương.[5]

Thủ phạm gây bệnh dại là các loại Lyssavirus bao gồm virus dại và lyssavirus dơi Úc.[3] Căn bệnh lây lan khi động vật bị nhiễm cắn hoặc cào động vật khác hoặc con người.[1] Nước bọt từ động vật bị nhiễm cũng có thể truyền bệnh nếu tiếp xúc với mắt, miệng, hay mũi.[1] Tổng quan thì chó là động vật liên quan phổ biến nhất.[1] Hơn 99% ca dại ở các quốc gia mà chó thường nhiễm bệnh là do chó cắn.[6] Ở châu Mỹ, dơi cắn là nguồn gây nhiễm dại phổ biến nhất ở người, trong khi số ca từ chó chưa đến 5%.[1][6] Các loài gặm nhấm rất hiếm khi bị dại.[6] Bệnh chỉ có thể chẩn đoán sau khi xuất hiện triệu chứng.[1]

Các chương trình tiêm chủng và trấn áp động vật hoang dã đã làm giảm rủi ro tiềm ẩn mắc bệnh dại từ chó ở một số ít vùng trên quốc tế. [ 1 ] Tiêm chủng từ trước được khuyến nghị với nhóm rủi ro tiềm ẩn cao gồm người thao tác với dơi hay người dành nhiều thời hạn ở những nơi mà bệnh phổ cập. [ 1 ] Ở người bị phơi nhiễm, vắc-xin dại và nhiều lúc là globulin miễn dịch hiệu suất cao trong phòng bệnh nếu người bệnh được điều trị trước khi triệu chứng khởi phát. [ 1 ] Rửa vết cào và cắn bằng xà phòng và nước, povidon iod, hay chất tẩy trong 15 phút hoàn toàn có thể làm giảm số lượng virus và phần nào đó ngăn được sự truyền nhiễm. [ 1 ] [ 7 ] Tính đến năm năm nay, chỉ 14 người qua khỏi bệnh dại sau khi khởi phát triệu chứng. [ 8 ] [ 9 ] [ 10 ]

Trên thế giới năm 2015, bệnh dại đã giết chết khoảng 17.400 người.[11] Hơn 95% số ca tử vong xảy ra ở châu Á, châu Phi[1] và khoảng 40% là ở trẻ dưới 15 tuổi.[12] Căn bệnh có mặt tại hơn 150 quốc gia và mọi lục địa trừ châu Nam Cực.[1] Hơn ba tỷ người đang sống ở những vùng có bệnh dại.[1] Một số nước như Úc, Nhật Bản, và hầu khắp Tây Âu, không có bệnh dại trong chó.[13][14] Nhiều đảo Thái Bình Dương cũng không tồn tại bệnh này.[14] Tổ chức Y tế Thế giới đã xếp dại thuộc nhóm các bệnh nhiệt đới bị lãng quên.[15]

Dấu hiệu và triệu chứng[sửa|sửa mã nguồn]

Một bệnh nhân dại biểu lộ chứng sợ nước ( Viện những bệnh Nhiệt đới và Truyền nhiễm Quốc gia, Thành Phố Hà Nội, Nước Ta, 28 tháng 6 năm 2007 )Thời kỳ ủ bệnh ( từ khi bị nhiễm đến những triệu chứng tiên phong ) ở người thường là 1 – 3 tháng tuy nhiên đã ghi nhận trường hợp ngắn đến bốn ngày và dài đến hơn 6 năm tùy vào vị trí, mức độ nghiêm trọng của vết thương, và số lượng virus xâm nhập. [ 16 ] Các tín hiệu và triệu chứng bắt đầu của bệnh dại thường không đặc biệt quan trọng như sốt và đau đầu. [ 16 ] Khi bệnh tiến triển gây viêm não và viêm màng não, tín hiệu và triệu chứng hoàn toàn có thể gồm có liệt nhẹ hoặc một phần, lo âu, mất ngủ, lú lẫn, hành xử không bình thường, hoang tưởng, quấy rối, ảo giác, rồi tiến tới mê sảng và hôn mê. [ 5 ] [ 16 ] Cái chết thường xảy ra sau đó 2 đến 10 ngày. Khi triệu chứng đã bộc lộ, năng lực sống sót là gần như bằng không, kể cả bệnh nhân có được chăm nom tích cực hay không. [ 16 ] [ 17 ]Chứng sợ nước ( hydrophobia ) là tên gọi khác ít phổ cập hơn của bệnh dại đề cập đến loạt triệu chứng quy trình tiến độ sau mà ở đó bệnh nhân có bộc lộ khó nuốt, tỏ ra sợ hãi khi được cho nước để uống, và không hề làm hết cơn khát. [ 18 ] Tất cả động vật hoang dã có vú bị nhiễm virus đều hoàn toàn có thể bộc lộ chứng sợ nước. [ 19 ] Lượng nước bọt sản ra tăng lên nhiều và nỗ lực hoặc thậm chí còn dự tính, gợi ý uống nước hay nuốt nước bọt hoàn toàn có thể gây co thắt đau đớn kinh hoàng ở cổ họng và thanh quản. Có thể điều này là do trong thực tiễn virus sinh sôi và tích góp trong tuyến nước bọt của động vật hoang dã bị nhiễm vì mục tiêu lây truyền trải qua hành vi cắn. Khả năng truyền virus sẽ giảm đi đáng kể nếu thành viên bị nhiễm hoàn toàn có thể nuốt nước bọt và nước. [ 20 ] Chứng sợ nước thường đi với thể dại cuồng, loại chiếm 80 % số ca người mắc. 20 % còn lại hoàn toàn có thể trải qua thể dại câm với đặc thù yếu cơ, mất cảm xúc, và liệt ; thể này không mấy khi gây ra chứng sợ nước. [ 19 ]
Ảnh 3D miêu tả cấu trúc virus dại . Ảnh TEM cho thấy nhiều hạt virus ( nhỏ, hình que, đen xám ) và tiểu thể Negri ( những thể vùi tế bào bệnh lý lớn )

Tác nhân gây bệnh dại là một số loại Lyssavirus bao gồm virus dại và lyssavirus dơi Úc.[3]

Virus dại là loài điển hình của chi Lyssavirus thuộc họ Rhabdoviridae, bộ Mononegavirales. Các hạt lyssavirus hoàn chỉnh (lyssavirion) có cấu trúc xoắn ốc cân đối, dài khoảng 180 nm, bề ngang khoảng 75 nm,[21] có vỏ ngoài bao bọc và một bộ gen RNA sợi đơn âm. Thông tin di truyền được gói gém dưới dạng tổ hợp ribonucleoprotein, ở đó RNA được bọc chặt bởi nucleoprotein virus. Bộ gen RNA mã hóa năm gen của virus mà trình tự của chúng rất được bảo tồn: nucleoprotein (N), phosphoprotein (P), matrix protein (M), glycoprotein (G), và RNA polymerase (L).[22]

Khi đã vào khung hình, virus dại khởi đầu quy trình nhân bản. Các gai tam phân ở phần ngoài màng virus tương tác với một thụ thế tế bào đặc hiệu mà nhiều năng lực là acetylcholine. Màng tế bào lõm xuống trong một quy trình gọi là ẩm bào cho phép virus xâm nhập tế bào. Virus sau đó tập hợp thành những thể nội bào lớn, dung hợp màng virus với màng thể nội bào rồi giải phóng năm protein và RNA sợi đơn vào tế bào chất. [ 23 ]Tiếp theo, protein L sao chép năm sợi mRNA và một sợi RNA dương từ sợi RNA âm gốc nhờ những nucleotide tự do trong tế bào chất. Năm sợi mRNA này được dịch mã thành những protein tương ứng ( P., L, N, G, và M ) tại những ribosome tự do. [ 23 ] Một số protein nhu yếu sửa đổi sau dịch mã. Ví dụ, protein G bị gập thêm khi vận động và di chuyển qua mạng lưới nội chất không nhẵn rồi bị glycosyl hóa khi tới cỗ máy Golgi .Khi đã có đủ protein virus, polymerase của virus sẽ mở màn tổng hợp những sợi RNA âm mới từ khuôn sợi RNA dương. [ 23 ] Các sợi RNA âm này sẽ tạo nên những tổng hợp với protein N, P., L, M rồi chuyển dời tới màng trong tế bào, nơi protein G bị gắn vào. Tiếp đó protein G quấn quanh tổng hợp N-P-L-M đồng thời lấy đi một phần màng tế bào chủ tạo ra vỏ ngoài mới của hạt virus. Virus sau đó chui ra khỏi tế bào .Từ lúc vào khung hình, virus nhắm đến tế bào thần kinh, đi theo những con đường để đến hệ thần kinh TW. Virus thường nhiễm vào tế bào cơ gần điểm xâm nhập trước, ở đó chúng hoàn toàn có thể nhân bản mà không bị hệ miễn dịch của vật chủ chú ý quan tâm. Khi đã đủ số lượng, virus mở màn bám vào thụ thể acetylcholine tại ngã giao thần kinh cơ. [ 24 ] Virus tiếp theo nghịch chuyển qua sợi trục tế bào thần kinh khi protein P. của nó tương tác với dynein, một protein có trong tế bào chất của tế bào thần kinh. Khi đã đến thân bào virus chuyển dời nhanh đến hệ thần kinh TW, nhân bản trong nơron hoạt động và sau cuối lên não. [ 5 ] Sau khi nhiễm vào não, virus lần lượt phân tán đến hệ thần kinh ngoại biên và hệ thần kinh tự chủ, sau đó tới tuyến nước bọt, nơi chúng sẵn sàng chuẩn bị để nhiễm sang vật chủ sau đó. [ 25 ] : 317
Hai con chó mắc bệnh dại thể liệtMọi loài máu nóng, gồm có con người, đều hoàn toàn có thể bị nhiễm virus dại và khởi phát triệu chứng. Chim bị con người truyền virus dại lần đầu vào năm 1884 nhưng hầu hết những con chim bị nhiễm đều không có triệu chứng và sau đó đã bình phục. [ 26 ] Ngoài ra còn có những loài chim được biết là đã Open kháng thể dại sau khi ăn động vật hoang dã có vú mắc bệnh dại. [ 27 ] [ 28 ]Virus còn thích nghi để sinh trưởng trong tế bào của động vật hoang dã có xương sống máu lạnh. [ 29 ] [ 30 ] Có nhiều loại động vật hoang dã hoàn toàn có thể nhiễm virus và truyền bệnh cho người. Dơi, khỉ, gấu mèo, cáo, chồn hôi, bò, sói xám, sói đồng cỏ, chó, mèo, cầy lỏn, mang đến rủi ro đáng tiếc cao cho con người. [ 31 ] [ 32 ] [ 33 ]Gấu, gia súc, macmot châu Mỹ, chồn, và những loại động vật hoang dã ăn thịt khác cũng hoàn toàn có thể làm lây nhiễm dại. Thỏ và những loại gặm nhấm nhỏ như sóc chuột, chuột nhảy, chuột lang, hamster, chuột nhắt, chuột đồng, sóc, gần như là không khi nào bị dại và không được biết là truyền dại cho người. [ 34 ] Vết cắn từ chuột hay sóc ít khi cần đề phòng vì những loại gặm nhấm này thường bị giết khi đụng độ động vật hoang dã dại lớn. [ 35 ] Opossum Virginia có nhiệt độ khung hình thấp hơn mức tương thích cho virus dại nên đề kháng nhưng không miễn nhiễm căn bệnh. [ 36 ]Virus thường có trong dây thần kinh và nước bọt của động vật hoang dã dại biểu lộ triệu chứng. [ 37 ] [ 38 ] Con đường truyền hầu hết là qua vết cắn. Ở nhiều trường hợp, con vật dại cực kỳ hung ác, hoàn toàn có thể tiến công vô cớ và biểu hiện hành vi lạ lùng khác. [ 39 ] Đây là ví dụ về việc virus kiểm soát và điều chỉnh hành vi của vật chủ để tạo thuận tiện cho lây truyền sang vật chủ khác. Sau khi vào khung hình, virus đi vào hệ thần kinh ngoại biên rồi theo dây thần kinh hướng tâm đến hệ thần kinh TW. [ 40 ] Thời gian này, virus không hề thuận tiện bị phát hiện trong vật chủ và vắc-xin vẫn hoàn toàn có thể ban miễn dịch trung gian tế bào. Khi đã đến não, virus nhanh gọn gây viêm não, khởi động những triệu chứng. Khi triệu chứng đã Open, việc chữa trị gần như vô dụng và tỷ suất tử trận là trên 99 %. Bệnh dại còn hoàn toàn có thể gây viêm tủy sống và viêm tủy ngang. [ 41 ] [ 42 ]Lây từ người sang người là cực hiếm, mới chỉ ghi nhận vài trường hợp qua phẫu thuật cấy ghép. [ 43 ] [ 44 ] Mặc dù trên kim chỉ nan người bị dại hoàn toàn có thể truyền bệnh cho người khác qua hành vi cắn hay gì khác nhưng trong thực tiễn chưa ghi nhận trường hợp nào như vậy vì bệnh nhân thường được đưa đi bệnh viện và có những giải pháp đề phòng thiết yếu. Chạm vào người bị dại hay tiếp xúc với mô hoặc dịch không nhiễm ( nước tiểu, phân, máu ) không gây phơi nhiễm và không cần dự trữ sau phơi nhiễm. Tuy nhiên nếu virus có trong tinh dịch hoặc dịch tiết âm đạo, năng lực lây qua đường tình dục là hoàn toàn có thể. [ 45 ]
Cách thức tìm hiểu thêm là xét nghiệm kháng thể huỳnh quang ( FAT ), một thủ tục hóa mô miễn dịch được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị. [ 46 ] FAT dựa vào năng lực của một phân tử dò ( thường là FITC ) phối hợp với kháng thể dại tạo ra phối hợp ràng buộc được cho phép quan sát kháng nguyên dại nhờ kỹ thuật hiển vi huỳnh quang. Phân tích hiển vi mẫu là giải pháp trực tiếp duy nhất giúp phân biệt kháng nguyên đặc hiệu trong thời hạn ngắn với ngân sách thấp, bất kể nguồn gốc địa lý và thực trạng vật chủ. Đây hoàn toàn có thể được xem là bước tiên phong trong thủ tục chẩn đoán so với mọi phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, những mẫu tự phân hoàn toàn có thể làm giảm độ nhạy và độ đặc hiệu của FAT. [ 47 ] Xét nghiệm RT-PCR tỏ ra hiệu suất cao cho chẩn đoán thường thì, [ 48 ] nhất là những mẫu phân hủy [ 49 ] và mẫu tàng trữ. [ 50 ] Chẩn đoán mẫu não lấy từ vật chủ đã chết hoàn toàn có thể chắc như đinh. Chẩn đoán còn hoàn toàn có thể thực thi với nước bọt, nước tiểu, và những mẫu dịch não tủy, tuy nhiên không nhạy hoặc độ an toàn và đáng tin cậy thấp hơn mẫu não. [ 47 ] Các thể vùi não gọi là tiểu thể Negri là tín hiệu 100 % bệnh dại nhưng chỉ thấy ở 80 % số ca. [ 21 ] Con vật gây ra vết cắn nên được khám nghiệm nếu hoàn toàn có thể. [ 51 ]Một số kỹ thuật hiển vi quang học cũng hoàn toàn có thể được dùng để chẩn đoán bệnh dại với ngân sách bằng một phần mười kỹ thuật hiển vi huỳnh quang truyền thống cuội nguồn, tương thích cho những nước kém tăng trưởng. [ 52 ] LN34 là xét nghiệm thuận tiện triển khai trên não động vật hoang dã chết và hoàn toàn có thể giúp xác lập xem có cần dự trữ sau phơi nhiễm không. [ 53 ] Xét nghiệm này do CDC tăng trưởng vào năm 2018. [ 53 ]Chẩn đoán phân biệt dại hoài nghi ở người lúc đầu hoàn toàn có thể gồm có mọi nguyên do gây viêm não, đơn cử nhiễm virus như herpesvirus, enterovirus, và arbovirus như virus Tây sông Nile. Virus quan trọng nhất cần loại trừ là herpes đơn dạng loại một, varicella zoster, enterovirus gồm có coxsackievirus, echovirus, poliovirus, và enterovirus 68 đến 71. [ 54 ]Các nguyên do mới gây viêm não do virus cũng hoàn toàn có thể, như đợt bùng phát 300 ca viêm não ở Malaysia năm 1999 có tỷ suất tử trận 40 % do virus Nipah, một paramyxovirus mới được công nhận. [ 55 ] Tương tự, virus đã biết hoàn toàn có thể Open ở địa phận mới, như đợt viêm não do virus Tây sông Nile ở miền đông Hoa Kỳ. [ 56 ] Yếu tố dịch tễ như mùa, vị trí địa lý, tuổi bệnh nhân, lịch sử dân tộc du lịch, năng lực phơi nhiễm, hoàn toàn có thể hữu dụng trong quy trình chẩn đoán .
Gần như mọi ca dại ở người đều dẫn đến tử trận cho đến khi Louis Pasteur và Émile Roux tìm ra vắc-xin vào năm 1885. Vắc-xin bắt đầu thu từ thỏ bệnh, ở đó virus trong mô thần kinh bị làm yếu bằng cách để khô 5 đến 10 ngày. [ 57 ] Những vắc-xin có nguồn gốc từ mô thần kinh tương tự như hiện vẫn được dùng ở 1 số ít nước do ngân sách rẻ hơn nhiều vắc-xin nuôi cấy tế bào văn minh. [ 58 ]Vắc-xin dại tế bào lưỡng bội người được khởi động năm 1967. Vắc-xin tế bào phôi gà và vắc-xin tế bào vero tinh khiết rẻ hơn hiện sẵn có. [ 51 ] Một vắc-xin tái tổng hợp gọi là V-RG được dùng ở Bỉ, Pháp, Đức, Mỹ để ngăn bệnh dại bùng phát trong động vật hoang dã không thuần hóa. [ 59 ] Chủng ngừa tiền phơi nhiễm được vận dụng cả ở người và động vật hoang dã trong những thực trạng được cho là thiết yếu. [ 60 ]
Một bé gái bị động vật nghi dại cắn sẵn sàng chuẩn bị được dự trữ sau phơi nhiễmCác hành vi sau hoàn toàn có thể giúp làm giảm rủi ro tiềm ẩn mắc dại : [ 61 ]

• Tiêm phòng dại cho chó, mèo
• Luôn giám sát vật nuôi, không thả rông
• Tránh xa động vật hoang dã hoặc đi lạc
• Liên hệ cục quản lý động vật khi thấy thú hoang hay đi lạc, nhất là nếu con vật hành xử kỳ lạ
• Nếu bị động vật cắn, rửa vết thương bằng xà phòng và nước trong 10–15 phút rồi đi gặp bác sĩ để xác định có cần dự phòng sau phơi nhiễm không.

Ở châu Á và một phần châu Mỹ, châu Phi, chó vẫn là vật chủ chính. Tiêm phòng bắt buộc động vật hoang dã ít hiệu suất cao ở vùng nông thôn. Ở những nước đang tăng trưởng, chó hay được thả rông và dân cư không đồng ý tiêu hủy chúng. Vắc-xin đường miệng hoàn toàn có thể được phân phát bảo đảm an toàn trong mồi, cách làm đã giảm trừ bệnh dại thành công xuất sắc ở những vùng nông thôn của Canada, Pháp, Mỹ. Bởi lẽ, những chiến dịch vắc-xin hoàn toàn có thể gây tốn kém và dùng mồi là giải pháp hiệu suất cao ngân sách. [ 62 ] Ở Ontario, bệnh dại được ghi nhận giảm mạnh khi một chiến dịch thả mồi chứa vắc-xin từ trên không được phát động. [ 63 ]Số người tử trận do bệnh dại ở Mỹ đã giảm từ 100 hoặc hơn mỗi năm hồi đầu thế kỷ 20 xuống một hoặc hai hiện tại nhờ tiêm phòng chó mèo diện rộng và sự tăng trưởng của giải pháp điều trị globulin miễn dịch cũng như vắc-xin ở người. Hầu hết ca tử trận hiện giờ có nguyên do do dơi cắn, điều hoàn toàn có thể khiến nạn nhân không chú ý quan tâm và do đó không điều trị. [ 64 ]

Sau phơi nhiễm[sửa|sửa mã nguồn]

Rửa kỹ vết thương càng sớm càng tốt bằng xà phòng và nước trong năm phút có tính năng làm giảm số hạt virus. [ 65 ] Tiếp theo, khuyến nghị nên dùng povidon-iod hoặc cồn nhằm mục đích làm giảm thêm lượng virus. [ 66 ] Không làm dập nát thêm vết thương hoặc làm tổn thương rộng hơn, tránh khâu kín ngay vết thương. Nếu bắt buộc phải khâu thì nên trì hoãn khâu vết thương sau vài giờ đến ba ngày và nên khâu ngắt quãng / bỏ mũi sau khi đã tiêm huyết thanh kháng dại vào tổng thể những vết thương. Tùy trường hợp đơn cử hoàn toàn có thể sử dụng kháng sinh và tiêm phòng uốn ván .Điều trị sau phơi nhiễm hoàn toàn có thể ngăn ngừa bệnh nếu thực thi kịp thời, nhìn chung là trong vòng 10 ngày từ lúc nhiễm. Vắc-xin dại hiệu suất cao 100 % nếu vận dụng sớm và vẫn có thời cơ thành công xuất sắc trong trường hợp chậm trễ. [ 21 ] [ 67 ] [ 68 ] Mỗi năm có hơn 15 triệu người được chủng ngừa sau khi nghi nhiễm virus. Công tác chữa trị tuy hiệu suất cao tuy nhiên ngân sách là đáng kể. [ 69 ] Ở Mỹ, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật ( CDC ) khuyên người dân nên nhận một liều globulin miễn dịch ( hay huyết thanh kháng, HRIG ) và bốn liều vắc-xin trong 14 ngày. [ 70 ] HRIG đắt và chiếm phần đông ngân sách điều trị sau phơi nhiễm ( lên đến vài ngàn đô-la ). [ 71 ] Liều này nên được tiêm nhiều nhất quanh vết cắn, phần còn lại tiêm sâu vào bắp cách xa nơi tiêm vắc-xin. [ 67 ]Người mà trước đó đã từng được nhận vắc-xin không cần dùng đến globulin miễn dịch, chỉ cần dùng vắc-xin sau phơi nhiễm vào ngày 0 và 3. [ 72 ] Tác dụng phụ của vắc-xin tế bào tân tiến giống vắc-xin cúm. Vắc-xin mô thần kinh cũ yên cầu tiêm nhiều lần vào bụng với mũi kim lớn ít tốn kém [ 51 ] tuy nhiên dần ít dùng và bị thay thế sửa chữa bởi chính sách vắc-xin trong da cũng ít tốn kém của Tổ chức Y tế Thế giới. [ 51 ] Tiêm bắp thì nên tiêm vào cơ delta, không tiêm cơ mông vì vắc-xin hoàn toàn có thể không tính năng do mũi tiêm đi vào mỡ chứ không vào cơ. Với trẻ sơ sinh, khuyến nghị là nên tiêm ở vị trí đùi bên. [ 73 ]

Sau phát bệnh[sửa|sửa mã nguồn]

Một chiêu thức điều trị gọi là giao thức Milwaukee, gồm có việc làm cho người bệnh hôn mê và dùng thuốc chống virus từng được đề xuất kiến nghị nhưng về sau bị phát hiện là không có công dụng. [ 74 ] Con người lần đầu đưa chiêu thức này vào sử dụng năm 2003 sau khi Jeanna Giese, một thiếu niên từ Wisconsin, trở thành người tiên phong được biết qua khỏi bệnh dại mà không nhận điều trị dự trữ trước khi triệu chứng khởi phát. [ 75 ] [ 76 ] Tuy nhiên lúc tới bệnh viện Giese đã có sẵn kháng thể chống bệnh dại trong người. [ 77 ] Cách chữa này đã được thử nghiệm thêm nhiều lần nhưng không lần nào thành công xuất sắc. [ 74 ] Kể từ đó nó được nhìn nhận là không hiệu suất cao đi kèm với yếu tố ngân sách và đạo đức. [ 74 ] [ 78 ]
Với người không dùng vắc-xin, bệnh dại gần như luôn gây tử trận sau khi triệu chứng thần kinh biểu lộ. [ 79 ] Sử dụng vắc-xin sau phơi nhiễm ( PEP ) rất thành công xuất sắc trong ngừa bệnh nếu triển khai tương thích. [ 68 ]

 0

 1

 2–4

 5–9

 10–17

 18–69

Số ca tử trận vì bệnh dại mỗi triệu người năm 2012 Bản đồ những vương quốc và chủ quyền lãnh thổ không có bệnh dại ( màu xanh ) .Trong năm 2010 trên quốc tế ước tính có khoảng chừng 26.000 người tử trận vì bệnh dại, giảm từ 54.000 năm 1990. [ 80 ] Đa số ca tử trận xảy ra ở châu Á và châu Phi. [ 79 ] Tính đến năm năm ngoái, Ấn Độ kế đến là Trung Quốc và Cộng hòa Dân chủ Congo là những nước có nhiều ca nhất. [ 81 ] Vào năm năm ngoái Tổ chức Y tế Thế giới, Tổ chức Sức khỏe Động vật Thế giới, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc, và Liên minh Kiểm soát Bệnh dại Toàn cầu đã hợp tác vì tiềm năng đến năm 2030 không còn ca tử trận vì bệnh dại. [ 82 ]
Ấn Độ là nước có tỷ suất người mắc bệnh dại cao nhất quốc tế, đa phần vì chó đi lạc [ 83 ] với số lượng ngày càng tăng nhiều kể từ luật đạo cấm giết chó năm 2001. [ 84 ] Công tác trấn áp và điều trị bệnh dại một cách hiệu suất cao ở Ấn Độ bị cản trở bởi một kiểu điên cuồng đám đông gọi là hội chứng mang thai chó con. Người bị hội chứng này, cả nam lẫn nữ, mà bị chó cắn sẽ tin rằng chó con đang lớn lên trong người họ và thường đi tìm sự trợ giúp từ những người chữa bệnh bằng niềm tin thay vì dịch vụ y tế. [ 85 ] Ước tính mỗi năm ở Ấn Độ có 20.000 người chết vì bệnh dại, chiếm hơn một phần ba tổng số toàn thế giới. [ 84 ]
Mặc dù trạng thái chính thức là nước không có bệnh dại, [ 86 ] lyssavirus dơi Úc ( ABLV ) được phát hiện năm 1996 là chủng virus dại phổ cập trong quần thể dơi địa phương. Tính đến nay đã ghi nhận ba ca người nhiễm ABLV ở Úc và toàn bộ đều tử trận .
Tại Mỹ, trong khi bệnh dại ở người có nguyên do từ chó đã được vô hiệu, mỗi năm lại có khoảng chừng một trăm con chó bị nhiễm bệnh từ loài hoang dã khác. [ 87 ] [ 88 ] Dơi, gấu mèo, chồn hôi, và cáo là vật chủ mang virus ở hầu hết những ca báo cáo giải trình ( 98 % năm 2009 ). Dơi dại được tìm thấy ở tổng thể 48 bang tiếp giáp. Những ổ chứa khác bị hạn chế hơn về mặt địa lý, ví dụ người ta chỉ tìm thấy biến thể virus dại gấu mèo ở một dải đất tương đối hẹp dọc Đông Duyên hải .Do nhận thức công chúng cao về virus, nỗ lực chủng ngừa cho động vật nuôi, việc hạn chế quần thể hoang dã, và tính sẵn có của dự trữ sau phơi nhiễm, trường hợp người mắc dại ở Mỹ là rất hiếm. Giai đoạn 1960 – 2018, nước Mỹ ghi nhận tổng số 125 ca bệnh dại ở người, 36 ( 28 % ) trong đó được cho là do bị chó cắn trong lúc du lịch quốc tế. [ 89 ] Trong số 89 ca nhiễm ở chủ quyền lãnh thổ Mỹ, 62 ( 70 % ) có nguồn gốc từ dơi. [ 89 ]
Vào năm 2019, Mexico được Tổ chức Y tế Thế giới ghi nhận là không có bệnh dại lây truyền từ chó sang người vì không có trường hợp lây truyền nào được ghi nhận trong vòng 2 năm. [ 90 ]
Hàng năm không có hoặc có rất ít ca bệnh dại được báo cáo giải trình ở châu Âu. Những người bị mắc bệnh hoàn toàn có thể mắc trong thời hạn du lịch ở nơi khác và tại châu Âu. [ 91 ]Ở Thụy Sĩ căn bệnh phần nhiều bị xóa khỏi sau khi những nhà khoa học đặt đầu gà tẩm vắc-xin sống đã làm yếu ở vùng Alps Thụy Sĩ. [ 63 ] Cáo Thụy Sĩ, nguồn dại chính ở nước này, ăn đầu gà và có được sự miễn dịch. [ 63 ] [ 92 ]Ý sau khi công bố không còn bệnh dại từ 1997 đến 2008 đã tận mắt chứng kiến căn bệnh quay trở lại trong động vật hoang dã hoang dã ở Triveneto ( Trentino-Alto Adige / Südtirol, Veneto và Friuli-Venezia Giulia ) do sự lây lan của một đợt dịch ở Balkan mà cũng tác động ảnh hưởng đến Áo. Một chiến dịch chủng ngừa động vật hoang dã hoang dã diện rộng đã một lần nữa diệt trừ virus khỏi Ý và nước này lại đạt trạng thái không bệnh dại vào năm 2013. Ca dại ở đầu cuối được báo cáo giải trình là ở một con cáo đỏ hồi đầu năm 2011. [ 93 ] [ 94 ]Anh đã không còn bệnh dại từ đầu thế kỷ 20 ngoại trừ một virus giống dại ở một vài con dơi Daubenton. Có một ca lây truyền sang người gây tử trận. Kể từ năm 2000 ghi nhận bốn ca tử trận do bệnh dại nhiễm từ quốc tế bởi chó cắn. Ca nhiễm sau cuối tại Anh xảy ra năm 1922 và ca tử trận sau cuối do bệnh dại địa phương là vào năm 1902. [ 95 ] [ 96 ] Khác với những vương quốc châu Âu khác Anh được bảo vệ bởi việc là một hòn hòn đảo cộng thêm những thủ tục kiểm dịch khắt khe .
Tại Nước Ta, bệnh dại xuất hiện ở hầu hết những tỉnh thành. [ 97 ] Vào đầu thập niên 1990 mỗi năm có 350 – 500 ca tử trận vì bệnh dại. [ 97 ] Giai đoạn 1996 – 2007 nhờ tích cực thực thi những giải pháp phòng chống nên số ca tử trận đã giảm 75 %. [ 97 ] Tuy nhiên sau đó căn bệnh lại có khunh hướng ngày càng tăng. [ 97 ] Cụ thể trong thập niên 2010, mỗi năm Nước Ta có 70-110 người mắc bệnh và tử trận. [ 98 ] Kể từ năm 1992 trung bình mỗi năm có khoảng chừng 440.000 người phải đi tiêm phòng. [ 99 ] Chó là động vật hoang dã truyền bệnh đa phần, chiếm 96-97 %, tiếp đến là mèo 3-4 %. [ 97 ] Chưa ghi nhận trường hợp người mắc dại từ động vật hoang dã khác. [ 97 ] Trong khoảng chừng 2005 đến năm trước, tổn thất kinh tế do bệnh dại là hơn 719 triệu USD, đa phần là ngân sách tương quan đến điều trị sau phơi nhiễm. [ 100 ]Những nguyên do hầu hết khiến bệnh Open trong hội đồng gồm có tỷ suất tiêm phòng dại cho chó thấp, người dân thiếu kỹ năng và kiến thức, khó tiếp cận vắc-xin hay huyết thanh kháng dại ở nhiều nơi. [ 101 ] Hầu hết trường hợp tiêm phòng là sau khi bị chó cắn và tìm hiểu thêm quan điểm bác sĩ, rất ít khi bệnh được xác lập qua phòng thí nghiệm. [ 101 ] Ngân sách chi tiêu dự trữ sau phơi nhiễm tại Nước Ta ước tính từ một đến hai triệu VND, số lượng quá lớn so với những hội đồng thiểu số miền núi. [ 101 ] Theo Bộ Y tế Nước Ta thì 80 % số ca tử trận vì bệnh dại xảy ra ở những địa phận miền núi phía bắc do dân trí thấp và điều kiện kèm theo y tế thiếu thốn. [ 101 ] Đa số trường hợp bị chó hay mèo cắn ở đây không đi tiêm phòng. [ 101 ] Giai đoạn 2005 – năm ngoái, tỷ suất dự trữ sau phơi nhiễm ( PEP ) giảm và tổng quan thì không có sự ngày càng tăng số ca bệnh đáng kể. [ 101 ] Một điều tra và nghiên cứu khác chỉ ra mặc dầu PEP sẵn có ở nhiều nơi tuy nhiên tỷ suất triển khai xong là thấp, hay nói cách khác người nghi mắc bệnh thường bỏ lỡ tiến trình tiêm vắc-xin. [ 99 ]Virus dại ở Nước Ta và Xứ sở nụ cười Thái Lan có quan hệ thân thiện và năng lực khởi xướng từ một tổ tiên chung. [ 102 ]
Một bức khắc gỗ từ thời Trung Cổ có hình ảnh một con chó dại .Con người đã biết đến bệnh dại từ khoảng chừng năm 2000 trước Công Nguyên. [ 103 ] Tài liệu chữ viết tiên phong về bệnh dại là Bộ luật Eshnunna của Lưỡng Hà ( khoảng chừng 1930 TCN ) trong đó ra lệnh cho chủ sở hữu của chó biểu lộ triệu chứng dại cần có giải pháp ngăn ngừa chó cắn. Nếu một người khác bị chó dại cắn và chết sau đó, chủ chó sẽ bị phạt nặng. [ 104 ]Những phương thuốc dân gian vô dụng đầy rẫy trong tài liệu y khoa của quốc tế cổ đại. Bác sĩ Scribonius Largus kê đơn thuốc gồm có một mảnh vải và da linh cẩu, còn Antaeus thì ý kiến đề nghị chuẩn bị sẵn sàng đầu lâu của một người bị treo cổ. [ 105 ]Bệnh dại xem ra có nguồn gốc ở Cựu Thế giới, đợt dịch trên động vật hoang dã tiên phong ở Tân Thế giới xảy ra ở Boston năm 1768. [ 106 ] Căn bệnh từ đó lây lan trong những năm tiếp theo đến nhiều bang khác cũng như Tây Ấn thuộc Pháp và ở đầu cuối trở nên phổ cập khắp Bắc Mỹ .Con người xem bệnh dại như tai ương vì sự thông dụng của nó trong thế kỷ 19. Ở Pháp và Bỉ, nơi người ta sùng kính Thánh Hubert, chìa khóa của Thánh Hubert được nung nóng và đặt vào chỗ vết thương. Ứng dụng tư duy ma thuật, con người in dấu chìa khóa vào chó với kỳ vọng điều đó bảo vệ chúng khỏi bệnh dại. Nỗi sợ bệnh dại quá lớn đến phi lý do số lượng vật truyền ( hầu hết là chó dại ) đông và việc không hề có chiêu thức chữa trị hiệu suất cao. Chuyện một người bị chó chỉ hoài nghi là mắc dại cắn tự sát hoặc bị người khác giết không phải là hiếm. [ 107 ]Vào thời cổ đại phần gắn lưỡi ( hãm lưỡi, một màng nhầy ) bị cắt và vô hiệu vì người ta nghĩ đó là khởi nguồn của bệnh dại. Hành vi này chấm hết khi nguyên do gây bệnh thực sự được phát hiện. [ 25 ] Vắc-xin mô thần kinh 1885 của Louis Pasteur đã thành công xuất sắc và từ từ được cải tổ nhằm mục đích làm giảm những công dụng phụ nghiêm trọng. [ 16 ]Cho đến thời văn minh, nỗi sợ bệnh dại vẫn không biến mất và căn bệnh cùng những triệu chứng của nó ( nhất là kích động ) như một nguồn cảm hứng cho một số ít tác phẩm về xác sống hay hư cấu cùng đề tài, thường miêu tả virus dại là đã đột biến thành một virus mạnh hơn gây bệnh không hề chữa hoặc biến con người thành cuồng sát, mang đến một đại dịch tàn phá rộng khắp. [ 108 ]

Tài liệu tìm hiểu thêm[sửa|sửa mã nguồn]

• K. de Balogh (2013), “Ngăn ngừa và phòng chống bệnh dại cấp toàn cầu”, Tài liệu hội thảo Chia sẻ kinh nghiệm về phòng chống bệnh dại giữa các nước trong khu vực ASEAN, Hà Nội, ngày 13-14 tháng 5 năm 2013.
• Bộ Y tế (2014), Quyết định số 1622/QĐ-BYT phê duyệt “Hướng dẫn giám sát, phòng chống bệnh dại trên người”.
• Bộ Y tế (2012), “Bệnh dại ở người”, Dịch tễ học các bệnh truyền nhiễm phổ biến, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, tr 424-433.
• Nguyễn Trung Cấp (2013), “Chẩn đoán và điều trị bệnh dại”, Tài liệu hội nghị Xây dựng mạng lưới phòng xét nghiệm giám sát bệnh dại tại Việt Nam, Hà Nội, ngày 15-16 tháng 7 năm 2013.
• Chính phủ (2017), Quyết định số 193/QĐ-TTg phê duyệt “Chương trình Quốc gia khống chế và tiến tới loại trừ bệnh dại giai đoạn 2017-2021”.
• Nguyễn Trần Hiển và cộng sự (2012), “Đặc điểm dịch tễ học bệnh dại trên người tại Việt Nam, 2009-2011″, Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXII, số 8(135), tr 17-28.
• Hanlon, C. A., & Childs, J. E. (2013). Chapter 3 – Epidemiology. In A. C. Jackson (Ed.), Rabies (Third Edition) (pp. 61–121). Boston: Academic Press.
• Singh, R., et al. (2017). Rabies – epidemiology, pathogenesis, public health concerns and advances in diagnosis and control: a comprehensive review. Vet Q, 37(1), 212-251. doi:10.1080/01652176.2017.1343516

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://trangdahieuqua.com
Category: Chăm sóc body